I. GİRİŞ: GÜLÜMSƏYƏN İNQİLAB
Tarix, çox zaman kişinin silueti ilə yazılıb. Amma o tarix səhifələrini aralayıb diqqətlə baxsan, bir kənarda susqun, lakin baxışlarında od olan qadınları görərsən. Onlar nə təkcə analıqla, nə də evdarlıqla xatırlanmalıdır. Onlar mübarizənin, dəyişimin, sarsıdıcı sualların arxasındakı görünməyən qüvvədir. Onlar – sırğa taxan inqilabçılardır.
Bu məqalə qadınların tarixdə necə sükutla inqilab etdiklərini, siyasət meydanında, döyüş cəbhəsində, elmdə, mətbuatda və ailə içində necə dəyişikliyin simasına çevrildiklərini göstərir. Hər birinin əliylə toxunduğu dünya dəyişib. Hər bir qadın – bir inqilabdır, əgər ruhu ayağa qalxıbsa.
II. TARİXİN GÖZ YAŞI: QADININ GÖRÜNMƏYƏN QÜDRƏTİ
Qadınlar əsrlərlə görünmədən dəyişiblər dünyanı. Onlar heykəl qoyulan qəhrəmanlar olmasalar da, əriyib həyatın içində əbədiləşiblər.
1. Qadınlıqla İnqilab Etmək
İnqilab deyəndə göz önünə silah, barrikada və kişi obrazı gəlir. Amma qadınlar bu barrikadanın digər üzündə durmuşdular – onlar:
-
Həbsxanalarda körpə doğdular,
-
Məktəblərdə gizli dərnəklər açdılar,
-
Şeir yazaraq rejimləri sarsıtdılar,
-
Sənətin diliylə xalqları oyatdılar.
2. “Zəif” Qadının Güclü Ayaq Səsi
Qadının inqilabı – səssiz səsdir. Onun mübarizəsi fiziki gücdən çox vicdanı oyatmaq və sistemi sorğulamaq üzərində qurulub.
III. TARİXƏ DAMĞA VURAN QADINLAR
1. Jeanne d’Arc – Fransanın müqəddəs döyüşçüsü
-
Kim idi? Sadə bir kəndli qızı, amma Tanrıdan mesaj aldığını iddia edib, fransız ordusuna rəhbərlik etdi.
-
Nə etdi? İngilislərə qarşı döyüşdü, kral VII Karlı taxta çıxardı.
-
Nəticə: Cadugərlikdə ittiham olunaraq yandırıldı. Lakin yüzillər sonra müqəddəslər siyahısına salındı.
Mesajı: İnanc, cinsiyyəti susdurur.
2. Rosa Luxemburg – Qırmızı Qadın
-
Kim idi? Polşa mənşəli yəhudi qadın. Marksist ideyaları ilə Almaniyada sosialist hərəkatın lideri oldu.
-
Nə etdi? “Spartakist” qiyamının lideri oldu, dövləti dəyişmək istədi.
-
Nəticə: Qətlə yetirildi və cəsədi çaya atıldı.
Mesajı: Siyasi ideyalar qadını susdura bilməz.
3. Fatma Aliyə – Osmanlıda ilk feminist
-
Kim idi? Osmanlıda ilk roman yazan qadın, Qadın hüquqları müdafiəçisi.
-
Nə etdi? Qadının təhsil, şəxsiyyət və cəmiyyət içində yeri barədə yazılar yazdı.
-
Nəticə: Əsərləri həm tənqid olundu, həm də ilham verdi.
Mesajı: Qələm, ən iti qılıncdır.
4. Leyla Məmmədbəyova – Azərbaycanın ilk qadın pilotu
-
Kim idi? Cəsarətli və yurdsevər bir qadın.
-
Nə etdi? Hava qüvvələrinə qoşuldu, pilotluq etdi və qızlara nümunə oldu.
-
Nəticə: Stereotipləri sındırdı.
Mesajı: Qadın göydə də uça bilər – həm təyyarə ilə, həm ruhla.
5. Frida Kahlo – Fırçayla qışqıran qadın
-
Kim idi? Meksikalı rəssam. Ağrı, əngəl və məhdud bədən içində sərhədsiz sənət.
-
Nə etdi? Öz bədəni və acısını sənətə çevirdi. Feminist və solçu ideyaların simvoluna çevrildi.
-
Nəticə: Əsərləri bu gün də qadın azadlığına ruh verir.
Mesajı: Rəsm də inqilab ola bilər.
6. Qadınlar və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
-
1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Şərqdə qadınlara seçki hüququ verən ilk dövlət oldu.
-
Şəfiqə Əfəndizadə, Həmidə Cavanşir kimi qadınlar maarifləndirmə, tibb, təhsil sahələrində cəmiyyətə yön verdilər.
Mesajı: Qadın olmadan millət oyana bilməz.
IV. DÜNYANI DƏYİŞƏN QADIN SÜKUTU
Qadının döyüşü görünməzdir, amma nəticəsi əbədidir.
-
Ana olmaqla inqilab edir: Yeni nəsil yetişdirir.
-
Şair olmaqla inqilab edir: Sözlərlə ruhları oyadır.
-
Həkim olmaqla inqilab edir: Cəmiyyətin sağlamlığını qoruyur.
-
Müəllim olmaqla inqilab edir: Fikirlərə yön verir.
V. SƏSSİZ İNQİLABLARIN SƏSİ: XXI ƏSR QADINLARI
Bugünün qadınları da inqilabçıdır – lakin sosial media, elm, ekologiya, texnologiya və insan haqları sahəsində:
1. Malala Yousafzai
-
Talibanın təhsil qadağasına qarşı çıxıb vurulan, amma dirçələn qadın.
-
Nobel mükafatı laureatı.
2. Greta Thunberg
-
Ətraf mühitin səsini qlobal tribunalarda ucaldan gənc bir qız.
3. Əfqan qadınları
-
Bütün təzyiqlərə baxmayaraq, kitabı, məktəbi, azadlığı əlindən alınmayan qadınlar.
VI. İNKİŞAF VƏ QADIN: AZƏRBAYCAN PERSPEKTİVİ
Azərbaycan tarixində qadınlar:
-
Maarifləndirici olublar (Nigar Rəfibəyli, Xurşidbanu Natəvan),
-
Elmə töhfə veriblər (Lətifə Məmmədbəyova – ilk qadın hüquqşünas),
-
Siyasətdə rol alıblar (Mehriban Əliyeva – ictimai fəaliyyətlərdə qabaqcıl rol).
VII. NƏTİCƏ: HƏR QADIN BİR İNQİLABDIR
Bu gün də bir qadının:
-
İlham verməsi,
-
Stereotipləri yıxması,
-
Yaradıcılığı və dözümlülüyü
– onu bir inqilabçıya çevirir.
Qadın olmaq – təkcə biologiya deyil, cəsarət, ruh, şəfqət və gücün qarışığıdır. O, cəmiyyəti dəyişmək üçün qışqırmaq məcburiyyətində deyil. Sadəcə yaşasa da, dəyişdirir. Sırğa taxmış bir qadın, tarixə qılınc çalan bir simvola çevrilə bilər.
OXUCUYA SUAL:
Sənin həyatında inqilab edən bir qadın kim olub? O sənin həyatını necə dəyişib? Şərhlərdə paylaş!