I. GİRİŞ: Səssiz Qatillə Səssiz Göz Yaşı
Sakit görünən bir insan... Özünə qapanmış, içində fırtına qopan bir insan... Bəzən səssiz qalırıq, amma bədənimiz danışır. Bəzən susuruq, amma damarlarımızda təzyiq qalxır. Həyat ritmimizi dəyişən, lakin çox vaxt gec fərq etdiyimiz bir vəziyyət var – hipertoniya. Tibb onu “səssiz qatil” adlandırır. Amma bəzən bu qatilin səsi, insanın susduğu yerlərdə duyğularla danışır.
Bu yazıda hipertoniyanın fiziki səbəblərindən daha çox psixoloji, emosional və sosioloji tərəflərinə, insan həyatına təsirlərinə, ruh və bədən arasında qurulan körpülərə toxunacağıq.
II. HİPERTONİYA NƏDİR? – TƏZYİQ SADƏCƏ BİR RƏQƏM DEYİL
Hipertoniya – qan təzyiqinin normadan yüksək olmasıdır. Normal təzyiq 120/80 mmHg-dır. Hipertoniya isə bu göstəricinin 140/90 və yuxarı olduğu vəziyyətdir.
Lakin məsələ təkcə rəqəmlərdən ibarət deyil. Bu rəqəmlərin arxasında nələr yatır?
-
Həyat tərzi: Az hərəkətlilik, qeyri-sağlam qidalanma, siqaret, alkoqol
-
Böyrək və endokrin xəstəliklər
-
Stress və emosional sıxıntılar – məhz bu sonuncu faktor bu məqalənin mərkəzində dayanır.
III. DUYĞULAR QALXIRSA, TƏZYİQ NİYƏ QALXIR?
1. Stress və kortizol əlaqəsi
Daimi stres zamanı bədəndə kortizol və adrenalin hormonları ifraz olunur. Bu hormonlar qısa müddətlik həyati vacibdir, lakin uzunmüddətli ifraz:
-
ürək döyüntüsünü artırır,
-
damarları daraldır,
-
qan təzyiqini qaldırır.
Yəni stress və təzyiq arasında biokimyəvi körpü mövcuddur.
2. Bastırılmış duyğuların fiziki nəticəsi
Əsəblərini içində saxlayan insan, bir müddət sonra bunu:
-
baş ağrısı,
-
sinə sıxıntısı,
-
və hipertoniya ilə “ifadə edir”.
3. Əngəllənmiş qəzəb və ürəyə vurulan zərbə
Qəzəb ifadə olunmadıqda içimizdə yığılır. Bu isə simpatik sinir sistemini stimullaşdırır və hipertoniya üçün zəmin yaradır.
IV. SAĞLAM DÜŞÜNCƏ VS SAĞLAM TƏZYİQ
1. Nə düşündüyümüz – nə yaşadığımız deməkdir
-
Pis bir xəbər eşidəndə təzyiqimiz qalxır.
-
Yaxşı bir sürprizlə sevinəndə də bəzən yüksəlir – amma bu müvəqqəti “pozitiv hipertoniya”dır.
Daimi pis düşüncə, gələcək qorxusu, itki travmaları – qanın sakit axınına mane olur.
2. “Hər şey yaxşı olacaq” deyə-deyə qanımız qaynayırsa...
Bu məqalə oxucusuna sual:
Sənə sonuncu dəfə nə zaman “sakit ol” dedilər? O zaman sakit oldunmu? Yoxsa içində vulkan qopdu?
Düşüncələrə nəzarət etmək, duyğuları tanımaq təzyiqə nəzarət etməyə kömək edir.
V. HİPERTONİYA İLƏ YAŞAYANLARIN HƏYAT HEKAYƏLƏRİ
1. Aynur – səssiz ağrı
45 yaşlı müəllimə. Dərsdə səssiz, evdə fədakar. Lakin hər şey onun içində yığılmışdı. Diqqət etdikcə məlum oldu: Hər dəfə qayğı keçirdikdə – təzyiqi qalxırdı. Nə zaman ağladı – o an təzyiq düşürdü. Çünki bədən göz yaşları ilə danışırdı.
2. Kamran – gülən maskanın arxasında təzyiqli bir həyat
Sosial şəbəkədə pozitiv videolar paylaşan, amma gecələr təzyiq dərmanı ilə yatan bir insan. O, gülürdü, amma bədəni ağlayırdı.
Hipertoniya sadəcə sağlamlıq problemi deyil – emosional cəmiyyətin fiziki reaksiyasıdır.
VI. SOSİAL TƏCRİD VƏ YALNIZLIQ – TƏZYİQİN GİZLİ TƏRƏFDAŞLARI
-
Yalnız insanlar arasında hipertoniya riski 40% daha çoxdur.
-
Yalnızlıq bədənin “qorxu modunu” aktiv saxlayır.
-
Sevgi, diqqət, toxunmaq – təzyiqi təbii olaraq salır.
VII. HİPERTONİYA İLƏ BAŞA ÇIXMAQ – RUH VƏ BƏDƏN ƏMƏKDAŞLIĞI
1. Psixoterapiya və emosional boşalma
-
Danışmaq təzyiqi azaldır.
-
Emosional dəstək alan insanların təzyiq dərmanına ehtiyacı daha az olur.
2. Meditasiya, nəfəs məşqləri, yoga
-
Hər gün 10 dəqiqəlik sakit düşüncə – qan təzyiqinə təbii dərmandır.
3. Sevgi və güvən mühiti
-
Ailə dəstəyi, sevgi dolu münasibət – təzyiqi aşağı salan “hiss hormonları” ifraz edir.
VIII. NƏTİCƏ: SƏSSİZ QATİLƏ SƏS VERƏK
Hipertoniya – təkcə bədənin deyil, duyğuların qışqırışıdır. Təzyiq qalxdıqda bəlkə də aşağı enən həssaslıq, dinlənilmə, diqqət, dinc ruh halıdır.
Bəzən təzyiq bədənin deyil, ürəyin içindəki təlatümün səsi olur. Ona görə də müalicə yalnız dərmanla deyil, həm də:
-
Özünü dinləməklə,
-
Duyğularını tanımaqla,
-
Daxili sükunəti bərpa etməklə mümkündür.
OXUCUYA SUAL
Səncə, sən öz təzyiqini yox, təzyiq səni idarə edir?
Yoxsa duyğularına qulaq asdıqca damarların da rahatlayır?