Giriş
Ana olmaq, insan həyatının ən böyük möcüzələrindən biridir. Qadının uşağı ilə qurduğu bağ sadəcə bioloji proseslərlə məhdudlaşmır, həm də psixoloji, sosial və mənəvi qatlara malikdir. “Ana instinkti” adlandırdığımız fenomen əsrlərdir alimləri, filosofları və sosioloqları düşündürür. Bəziləri bunun hormonlarla bağlı təbii refleks olduğunu deyir, bəziləri isə onu sevgi və şəfqətin zirvəsi kimi mənalandırır.
Ana instinktinin sirlərini anlamaq üçün biz həm biologiyanın dərinliklərinə enməli, həm psixologiyanın gizli qatlarını öyrənməli, həm də din və mədəniyyətin işığında baxmalıyıq. Çünki ana instinkti yalnız bir qadının deyil, bütün cəmiyyətin gələcəyini formalaşdıran ən mühüm amillərdən biridir.
S – Sosial yönüm
1. Ana instinktinin gündəlik həyatda rolu
Ana instinkti sadəcə körpəyə süd vermək və onu qorumaqla bitmir. Bu instinkt qadının davranışlarını, gündəlik seçimlərini və həyat tərzini dəyişdirir. Ananın gecə yuxusuz qalaraq körpənin hər nəfəsini izləməsi, soyuq havada paltarını çıxarıb uşağını örtməsi və ya ac olsa belə yeməyini övladına verməsi – bütün bunlar sosial həyatda instinktiv olaraq formalaşan davranış nümunələridir.
2. Mədəniyyətlərdə ana obrazı
-
Şərq mədəniyyəti – Ana müqəddəsdir, ailənin dayağıdır. Azərbaycan ədəbiyyatında “ana” sözü ən uca məna daşıyan sözlərdən biridir.
-
Qərb mədəniyyəti – Ana həm də azadlıq və fərdiyyətçilik simvoludur. Burada qadın həm ana, həm də karyera sahibi ola bilər.
-
Afrika və Latın Amerikası – Analıq daha çox qəbilə və icma mədəniyyətləri ilə bağlıdır. Uşağa yalnız ana yox, bütün icma baxır.
3. Sosial təzyiqlər və ana olmaq
Cəmiyyət çox vaxt qadınlardan “ana instinkti”ni mütləq daşımağı gözləyir. Amma hər qadının təcrübəsi eyni olmur. Bəzi qadınlar ana olmağı arzulamır və ya instinktiv bağlılıq zəif olur. Bu halda onları damğalamaq əvəzinə, müxtəlif sosial və psixoloji dəstək mexanizmləri yaradılmalıdır.
4. Qadınların gücü və instinktin çevikliyi
Ana instinkti qadına fövqəladə güc verir. Təhlükə zamanı ananın uşağını qorumaq üçün göstərdiyi güc bəzən adi vəziyyətdə mümkünsüz görünür. Bu, “sosial gücün bioloji qaynaqları” kimi qiymətləndirilir.
A – Akademik yönüm
1. Bioloji əsaslar
Ana instinktinin əsas mexanizmləri hormonlarla bağlıdır:
-
Oksitosin – “sevgi hormonu” adlanır, doğuş və südvermə zamanı ifraz olunur. Ana ilə uşaq arasında yaxınlığı artırır.
-
Prolaktin – süd ifrazını təmin edir və anada qayğıkeş davranışları gücləndirir.
-
Endorfinlər – körpəyə toxunduqda xoşbəxtlik hormonu ifraz olunur.
2. Psixoloji izah
Psixoloqlar ana instinktini həm təbii, həm də öyrənilmiş davranış kimi qəbul edirlər.
-
Freyd – ana instinktini “libido”nun bir forması kimi izah etmişdir.
-
Bolbi – “bağlanma nəzəriyyəsi” ilə göstərir ki, uşaq və ana arasındakı ilk əlaqə bütün həyat boyu insan münasibətlərinə təsir edir.
3. Elmi araşdırmalar
-
Harvard Universitetinin araşdırmasına görə, anaların beyinlərində müəyyən neyron şəbəkələri uşağın səsi və qoxusu ilə daha çox aktivləşir.
-
Yapon alimləri sübut etmişdir ki, ana südü yalnız qida deyil, həm də emosional bağ yaradan bioloji mesaj daşıyır.
4. Təhsildə və elmdə ana instinktinin izi
Tarix boyu bir çox qadın alim və filosof öz əsərlərində analıqdan bəhs edib. Məsələn, Fatimə əl-Fihri (Qaraviyyin Universitetinin qurucusu) qadın və analığın təhsildəki rolunu simvollaşdırır.
İ – İctimai yönüm
1. Ana instinktinin cəmiyyətə təsiri
Ana instinkti yalnız fərdi münasibət deyil, həm də ictimai institutların yaranmasına səbəb olub. Qadının övladına verdiyi sevgi “qadın himayəsi” anlayışını formalaşdırıb, bu isə zamanla uşaq evləri, məktəblər və sosial institutlara çevrilib.
2. Ana və qadının rolu
-
Ana – ailənin əsas sütunu.
-
Ana – gələcək nəslin ilk müəllimi.
-
Ana – cəmiyyətin mənəvi dəyərlərini ötürən ən mühüm şəxsdir.
3. Qadın və sosial dəstək
Müasir dünyada analar üçün sosial institutlar böyük əhəmiyyət daşıyır:
-
Uşaq baxçaları və məktəblər
-
Ana dəstək qrupları
-
Qadın sağlamlığı mərkəzləri
4. Din və mənəviyyatda ana
İslamda ananın yeri xüsusilə ucaldılıb: “Cənnət anaların ayaqları altındadır.” Bu, ana instinktinin mənəvi dəyərini vurğulayır.
T – Tədqiqat yönüm
1. Ana instinktinin müxtəlif xalqlarda tədqiqi
Antropoloqlar göstərir ki, analıq instinkti bütün xalqlarda mövcuddur, lakin ifadə forması fərqlidir. Skandinaviya qadınları uşaqlarını sərbəst böyüdür, Asiya qadınları isə daha çox himayəçi mövqedədir.
2. Müasir elmi araşdırmalar
-
ABŞ-da aparılan araşdırmalar göstərir ki, ana instinkti təkcə bioloji analarda deyil, övladlığa götürən qadınlarda da formalaşır.
-
Nevrologiya sahəsində yeni kəşflər: anaların beynində uşağın ağlaması zamanı xüsusi hissələr işıqlanır.
3. Psixoloji tədqiqatlar
Psixoloqlar qeyd edir ki, ana instinktinin gücü qadının uşaqlıq təcrübələri ilə də bağlıdır. Sevgi dolu ailədə böyüyən qadınların analıq instinkti daha tez və güclü oyanır.
4. Müasir dövrdə ana instinktinin dəyişimi
Texnologiya, karyera və müasir həyat tərzi qadınların ana instinktinə təsir edir. Lakin tədqiqatlar göstərir ki, texnologiya nə qədər inkişaf etsə də, ana ilə övlad arasındakı təbii bağ dəyişməz qalır.
Nəticə
Ana instinkti sadəcə bioloji mexanizm deyil, həm də psixoloji, sosial və mənəvi qatlara malikdir. Bu instinkt qadına fövqəladə güc verir, cəmiyyətin dəyərlərini formalaşdırır və gələcək nəsillərin taleyini müəyyənləşdirir.
-
Biologiya baxımından – hormonlar və beyin mexanizmləri işə düşür.
-
Psixologiya baxımından – ana və uşaq arasındakı bağ həyat boyu insan münasibətlərinə təsir edir.
-
İctimai baxımdan – analıq sosial institutların formalaşmasına təkan verir.
-
Mənəvi baxımdan – ana sevgisi müqəddəs sayılır və dini dəyərlərlə təsdiqlənir.
Oxucuya sual və rəy
-
Sizcə, ana instinkti daha çox bioloji, yoxsa mənəvi bir qüvvədir?
-
Ana olmaq qadını necə dəyişdirir?
-
Övladlığa götürən analarda instinkt necə formalaşır?
-
Cəmiyyətin analardan gözləntiləri həddindən artıq deyilmi?
-
Tarixdə hansı anaların həyat hekayəsini oxumaq istərdiniz?
Rəyinizi bölüşün: Şərh bölməsində fikirlərinizi, təcrübələrinizi və suallarınızı yazın. Sizin baxışlarınız bu mövzunun yeni tərəflərini açmağa kömək edəcək.