GİRİŞ
İnsanın yerə ən yaxın olduğu an, bəlkə də ruhən Allaha ən yaxın olduğu andır. Bu möcüzəli vəziyyətə İslamda "səcdə" deyilir. Səcdə – sadəcə başın yerə qoyulması deyil, qürurun, nəfsin və mənliyin əzilərək Yaradan qarşısında təslimiyyətin simvoludur. Bu məqalədə səcdənin mənəvi dərinliyinə, psixoloji və bioloji təsirlərinə, Qurandakı və hədislərdəki yeri ilə yanaşı, gündəlik həyatda bədən və ruh üçün necə şəfa olduğunu araşdıracağıq.
I. SƏCDƏNİN MƏNƏVİ MƏNASI
Səcdə sözünün kökü ərəb dilində "س-ج-د" (s-c-d) felindən gəlir və "boyun əymək, itaət etmək" mənalarını verir. Quranın bir çox ayəsində səcdə həm mələklərin Adəmə səcdəsi, həm də möminlərin ibadət anında səcdəyə qapanması kimi keçir.
“Səcdə et və Rəbbinə yaxınlaş.” (Ələq surəsi, 19)
Bu ayə səcdənin məqsədini çox aydın şəkildə göstərir: yaxınlaşmaq. Həqiqətən də, bəşər övladı Rəbbinə ən yaxın olduğu an səcdə anıdır. Bu təvazökarlıq vəziyyəti, insanın yaradılmış olduğunu dərk etməsi, öz acizliyini etiraf etməsi və Uca Yaradanla bir olma hissidir.
Səcdə həm də bəndənin öz qəlbində inşa etdiyi bir ibadət otağıdır. O səssiz və görünməz bir təslimiyyətdir. İnsan səcdəyə qapandıqda sadəcə cismini deyil, ruhunu da Allaha əyir.
II. SƏCDƏ VƏ İNSAN PSİXOLOGİYASI
Səcdə yalnız dini rəmz deyil, insan psixikasına müsbət təsir göstərən bir aktdır. Səcdə zamanı:
-
Nəfs sakitləşir: İnsan öz eqosunu, mənliyini yerə yatırır.
-
Stress azalır: Başın aşağıda olması beyindəki qan dövranını tənzimləyir və rahatlıq verir.
-
Təslimiyyət hissi yaranır: Bütün yükünü bir gücə – Allaha təhvil vermək, insan ruhunu yüngülləşdirir.
Psixoloqlar deyirlər ki, səcdə mövqeyi insanı təvazökarlaşdırır. Bu, həm də insanın qürurla mübarizə etməsinin yoludur. Səcdə, həmçinin insana daxili güc qazandırır. O insan ki, səcdəyə qapana bilir, həyatın sınaqları qarşısında daha sabit və təmkinli dayanmağı bacarır.
III. SƏCDƏNİN FİZİKİ VƏ ENERJİ TƏSİRİ
Bədənlə yer arasında birbaşa təmas – xüsusilə alnın yerə toxunması – insan bədənində enerji balansına müsbət təsir edir. Yer bir maqnit sahəsidir və bu sahə ilə təmas insanın bədənindəki elektrik yükünü balanslaşdırır.
Eyni zamanda, səcdə zamanı:
-
Onurğa rahatlanır.
-
Tənəffüs sistemi dərinləşir.
-
Bədən və beyin arasında oksigen axını artır.
Bu səbəbdən səcdə həm fiziki, həm də enerjetik baxımdan bədəni rahatladan və yeniləyən bir vəziyyətdir.
Elmi tədqiqatlar göstərir ki, səcdə vəziyyəti bədənin bir çox əzələlərini aktivləşdirir və daxili orqanların fəaliyyətini tənzimləyir. Əzələ-sümük balansı, qan dövranı və sinir sisteminə də faydalı təsirlər göstərir. Beyin səviyyəsində serotonin və dopamin ifrazı artır və bu da insanın özünü daha rahat, məmnun və təhlükəsiz hiss etməsinə səbəb olur.
IV. QURANDA SƏCDƏ MOTİVLƏRİ
Qurani-Kərimdə səcdə ilə bağlı 90-dan çox ayə var. Bəziləri:
-
"Mələklər hamısı səcdə etdilər." (Bəqərə, 34)
-
"Onlara Rəbbinin ayələri oxunduqda, səcdə edərək və ağlayaraq yıxılırlar." (İsra, 109)
Bu ayələr göstərir ki, səcdə bəşərin, mələklərin və bütün kainatın ibadət formasıdır. Günəş, ay, dağlar belə səcdə halındadır – onların səcdəsi susqun itaətdir.
Səcdə həm də Quranın özündə rəmz halını almışdır. Quranda "Səcdə" adlı ayrıca bir surə mövcuddur və bu surədə səcdə – imanın dərin əlaməti kimi təqdim olunur. Allahın ayələri qarşısında səcdəyə getmək – onun nuru ilə işıqlanmaqdır.
V. HƏDİSLƏRDƏ SƏCDƏNİN FƏZİLƏTİ
Peyğəmbərimiz (s.ə.s) buyurur
"Bəndə Rəbbinə ən yaxın olduğu an səcdə anıdır."
Bu hədis göstərir ki, səcdə yalnız ibadət forması deyil, həm də ruhun Allahla görüş nöqtəsidir. Hədislərdə qeyd olunur ki, səcdə çoxaldıqca insanın qəlbi təmizlənir, şəxsiyyəti yumşalır və qürur yox olur.
Həzrət Əlinin (ə.s) bir sözündə belə deyilir:
"Səcdə, insanın böyüklüyünü etiraf etdiyi deyil, kiçikliyini dərk etdiyi yerdir."
Səcdə bu baxımdan nəfsin tərbiyəsi, ruhun yüksəlişi və bəndəliyin ən saf formasını ifadə edir.
VI. SƏCDƏ GÜNDƏLİK HƏYATDA: QƏLBİN DİLİ
İnsan yalnız namazda səcdə etmir. Bəzən səcdə – bir insanın qarşısında əyilməmək, haqq qarşısında diz çökə bilmək, xətasını etiraf edib bağışlanma istəməkdir.
Səcdə bir dildir – sükutla danışan bir dil. İnsan hər günün sonunda səcdəyə qapandıqda deyir: “Mən bu gün də Səni unutmadım, Ey Rəbbim.” Bu, bir qəlb salamıdır.
Səcdə həm də bir xatırlatmadır – dünyanın keçiciliyi və Allahın əbədiliyi haqqında. Gündəlik həyatın tələsikliyi içində bu səssiz an, insanı yenidən öz mənəvi mərkəzinə gətirir. Səcdə, insanı ruhən duruldur, saflaşdırır və təmkin verir.
VII. SƏCDƏ VƏ MÜASİR İNSAN
Bu gün bəşəriyyət texnologiya ilə göylərə qalxsa da, ruhən yerə enməkdə çətinlik çəkir. İnsanlar stress içindədir, mənəviyyatdan uzaqdır. Səcdə bu uçurumu doldura biləcək bir vasitədir.
Modern insan səcdəyə ehtiyac duyur – təkəbbür içində boğulan ruha təvazö və sükun gətirmək üçün. Bu ibadət forması yalnız dini bir ritual deyil, həm də insanın daxili dünyasına eniş, özünü tanıma, susaraq danışma formasıdır. Səcdə – çağdaş həyatın sürətli ritmində dayanıb nəfəs almaq, düşünmək və ruhunu xatırlamaq fürsətidir.
NƏTİCƏ: SƏCDƏ – YERƏ DÜŞÜB RUHLA UCALMAQ
Səcdə – başın yerə toxunduğu, amma ruhun göyə qalxdığı andır. Bu ibadət forması insanın nəfsindən azad olduğu, Yaradanla birləşdiyi, sükut içində danışdığı haldır.
Səcdəyə əyil – çünki əyildikcə ruhun qalxar. Allah səcdədə olanları sevir. O səcdə ki, səni yerə yaxınlaşdırır, amma eyni zamanda səni Allaha da ucaldır.
Səcdə – unudulmuş dəyərlərin dirildiyi, təkəbbürün sındığı, göz yaşının dua olduğu, qəlbin səssizcə "bəli" dediyi bir andır. O, həyatın səs-küyü içində tapılan sakit bir limandır. Orada söz bitər, səssizlik danışar. Və o səssizlikdə Allahla tək qalırsan.
Oxucuya sual: Sən sonuncu dəfə hansı halınla səcdəyə qapandın – məcburiyyətlə, yoxsa sevgi ilə?