I. Səssizlik Deyil, Səda Doğulur
Afrikanın günəşlə qızarmış torpağında, qəhvəyi tozun içində çılpaq ayaqları ilə qaçan bir uşaq danışmır. Amma onun içindən bir ritm gəlir.
Bu ritm nə dillə ifadə olunur, nə də hərflərlə yazılır. O sadəcə bədənə hopur, səsə çevrilir, nəfəs olur, musiqi olur.
Afrikada bəzən danışmağa söz yox, musəvi bir ritm ehtiyacı var. Bu ritm isə uşaqların nəfəsində, əl çırpmasında, baraban döyüşündə yaşayır. Onlar danışmır – danışırlar. Musiqi ilə.
II. Barabanın Uşaq Nəfəsi ilə Döyündüyü Yer
Uzaq bir kənddə bir baraban var. Onun dərisini usta baba gərib, kəndin ortasına qoyub. Uşaqlar ətrafına yığılıb. Ən balacası barmağa toxunur. Kiçik bir “dup”.
Arxasınca başqa bir uşaq əlinin içi ilə vurur. Daha böyük “DUP”.
Üçüncü uşaq barmaqları ilə ritm qurur. Dəridən səs yox, içdən danışıq çıxır.
Bu səs onların sevincidir, qorxusudur, susqunluğudur. Uşaq barabanla özünü danışır.
III. Musiqi Yoxsulluqdan Güclü Olanda
Afrikada bəzi kəndlərdə kitab, kağız, məktəb yoxdur. Amma orada ritm var.
Taxta bir sandıq, metal boş qutu, təzə soyulmuş balqabaq qabığı... hər biri musiqi alətinə çevrilir. Uşaq o sandığa vurur və anlatmağa başlayır.
Çünki o danışmaq istəmir – danışa bilmir. Sözlər ona verilməyib, amma səs verilib. Musiqi onun dilidir. Və bu dil, daha doğrudu, daha duyğulu, daha toxundurucudur.
IV. Bədən – İlk Musiqi Aləti
Uşaq öz bədəni ilə danışmağı öyrənib. Ayağı ilə döyünür, əli ilə sinəsinə vurur, dili ilə ritmik səslər çıxarır. Barmaqları ilə hava döyür.
Bu uşaqlar üçün notlar lazımsızdır. Onlar təbii frekansla danışırlar. Öz tempini, daxili səsini, ruh halını bədənlərində çalırlar.
Musiqi burada təlim yox, təbiidir. Və bu musiqi bədənin yaddaşında deyil – ruhun özündədir.
V. Mahnıya Çevrilən Oyunlar
Afrikalı uşaqların oyunları sadəcə hərəkət deyil – ritmik ayinlərdir. Onlar dairə qururlar. Biri mərkəzdə, digərləri çevrədə ritm qurur:
-
“Əl-əl-barmaq” ritmi
-
Çağırış-cavab forması (“senqala!” – “senqala!”)
-
Bədənlərin bir-birinə toxunuşu ilə yaranan ardıcıl səslər
Bu, bir qrupun musiqi ilə qurduğu dilidir. Onlar danışmaq üçün bir-birlərinə baxmırlar. Baxmadan bir-birlərini eşidirlər.
VI. Laylalar – Musiqi ilə toxunmaq
Afrikada analar sözlə yox, layla ilə danışır. Körpəsini qucağına alır, ritmik yellədir, nəbzinə uyğun səsi ilə onu yatızdırır.
Bu layla, ananın təkcə sözləri deyil – duasıdır, qorxusudur, arzularıdır.
Uşaq bu musiqini hələ dil bilmədən anlayır. Və hiss edir: bu səs məni qoruyur.
VII. Musiqi Qandan Gəlir
Afrikada musiqi nə kitabdandır, nə də məktəbdən.
Onlar heç nə oxumadan, heç nə eşitmədən, musiqini bilirlər.
Çünki Afrikada musiqi yaddaşdan yox, qandan gəlir.
Babanın döyüş barabanı, ananın laylası, bacının çağırışı – hamısı mirasdır. Və bu miras sözlə yox, səslə ötürülür.
VIII. Təbiətlə Danışan Ritimlər
Afrikada bir uşaq quraqlıqda ayağı ilə torpağı döyür. Sanki torpağa deyir:
“Oyadım səni?”
Bəzən yağışdan sonra barabanlar dəyişir. Hər mövsümün, hər günün, hətta hər ağacın səsi fərqlidir. Afrikalı uşaq bu səsi bilir.
Çünki Afrikada təbiət danışmır – musiqi ilə cavab verir. Və uşaq onunla eyni dildə danışır.
IX. Azadlıq – Səsə çevrilən hiss
Bir Afrikalı uşaq musiqi ilə danışanda, o, heç kimə məruzə etmir.
O, nə etiraz edir, nə də izah.
Sadəcə danışır.
Bu danışıq azadlıqdır. Həm ağrının, həm ümidin, həm də özlüyün bəyanıdır.
Musiqi ona deyilməyən hər şeyi dedirir.
X. Uşağın Səsini Dinləmək – İnsanlığı Anlamaqdır
Biz, çox danışıb az deyirik.
Onlar, az danışıb çox danışırlar.
Bəzən bir uşaq sadəcə bir ritm çalır – amma o ritmdə biz bütün dünyanı eşidirik.
Çünki Afrikada musiqi ünsiyyət yox, varlıqdır. Uşaq bir ritm çaldıqda, o sadəcə oynayan deyil – danışan, çağıran, xatırladan bir səsdir.
Sonda bir sual:
Sən heç danışmadan bir uşağın dediklərini hiss etmisən?
O çaldığı ritmdə nələr gizliydi?
O danışmasa da, sənin ruhuna toxunduğunu duydunmu?
Rəyini yaz – sənin sükutun da musiqi ola bilər.
Shefeq.com – Ruhla danışanların yeri.