Giriş
Qan – həyatın axınıdır. Bədənimizdə daim hərəkətdə olan bu maye yalnız oksigen və qida maddələrini daşımır, eyni zamanda orqanların bir-biri ilə ünsiyyət qurmasını təmin edir. Amma bu mühüm prosesin arxasında görünməyən və inanılmaz dərəcədə dəqiqliklə işləyən bir sistem – ürək-damar sistemi dayanır.
Bu məqalədə qan dövranının necə baş verdiyini, ürəyin funksiyasını, damarların rolunu, qan təzyiqinin nə demək olduğunu və bu sistemin sağlam qalması üçün nələrə diqqət edilməli olduğunu 5000 söz çərçivəsində araşdıracağıq.
1. Ürək – Bədənimizin mühərriki
Ürək bədənimizin ən vacib orqanlarından biridir və insan həyatının davamlılığını təmin edən “nasos” funksiyasını yerinə yetirir.
-
Dörd kamera: Ürək sağ və sol olmaqla iki hissəyə, hər hissə də qulaqcıq və mədəcik olmaqla iki kameraya bölünür.
-
Nasos funksiyası: Ürək mədəciklərinin yığılması ilə qanı böyük və kiçik qan dövranlarına itələyir.
-
Elektrik sistemi: Ürəkdəki impulslar ritmik yığılmaları idarə edir. Bu, sinusal düyün (SA node) vasitəsilə həyata keçirilir.
2. Böyük və kiçik qan dövranı
Qan dövranı iki əsas sistemlə həyata keçirilir:
-
Böyük qan dövranı: Sol mədəcikdən çıxan qan aorta vasitəsilə bədənə yayılır və oksigen verdikdən sonra sağ qulaqcığa geri dönür.
-
Kiçik qan dövranı: Sağ mədəcikdən çıxan qan ağciyərlərə gedərək burada oksigenlə zənginləşir və sol qulaqcığa qayıdır.
Bu dövrlər bir yerdə işləyərək bədənin oksigen və qida balansını tənzimləyir.
3. Qan damarları: Daşınma yolları
Qan damarları bədənin nəqliyyat yollarıdır. Onlar müxtəlif funksiyalara görə fərqlənir:
-
Arteriyalar (şəhlər): Qanı ürəkdən uzaqlaşdırır.
-
Venalar: Qanı ürəyə qaytarır.
-
Kapilyarlar: Maddə mübadiləsinin baş verdiyi ən incə damarlar.
Damarların elastikliyi, diametri və sağlamlığı qan təzyiqinə və qan axınına birbaşa təsir edir.
4. Qan təzyiqi və onun əhəmiyyəti
Qan təzyiqi – ürəyin qanı damarlara nə qədər güclə itələdiyini göstərən göstəricidir:
-
Sistolik təzyiq: Ürək yığıldıqda yaranan təzyiq (yuxarı göstərici)
-
Diastolik təzyiq: Ürək rahatlandıqda ölçülən təzyiq (aşağı göstərici)
Normal qan təzyiqi ~120/80 mmHg-dir. Yüksək və ya aşağı təzyiq bir sıra sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.
5. Qan dövranı necə tənzimlənir?
Bədənimizdə qan dövranını tənzimləyən kompleks mexanizmlər var:
-
Sinir sistemi: Simpatik və parasimpatik sistemlər ürək ritmini və damar tonusunu idarə edir.
-
Hormonal sistem: Adrenalin, renin, angiotenzin və aldosteron kimi hormonlar təzyiqə təsir göstərir.
-
Reflekslər: Baroreseptorlar və kemoreseptorlar qan təzyiqindəki dəyişikliklərə dərhal reaksiya verir.
6. Ürək-damar xəstəlikləri və səbəbləri
Qan dövranı sisteminin pozulması bir çox xəstəliyin yaranmasına səbəb olur:
-
Hipertoniya (yüksək təzyiq)
-
Hipotoniya (aşağı təzyiq)
-
İnfarkt – ürəyin qanla təmin olunmaması
-
İnsult – beyində qan dövranının pozulması
-
Ateroskleroz – damarların sərtləşməsi və daralması
Bu xəstəliklərə səbəb olan risk faktorları:
-
Siqaret çəkmək
-
Yüksək xolesterin
-
Piylənmə
-
Hərəkətsiz həyat tərzi
-
Stress və qeyri-sağlam qidalanma
7. Ürək və qan dövranını qorumağın yolları
Sağlam ürək-damar sistemi üçün:
-
Fiziki aktivlik: Gündəlik gəzinti, üzgüçülük və ya idman
-
Sağlam qidalanma: Meyvə, tərəvəz, omeqa-3 yağ turşuları
-
Duzun azaldılması: Qan təzyiqini normallaşdırır
-
Siqaretdən uzaq durmaq: Nikotin damarları daraldır
-
Stressin idarə olunması: Meditasiya və psixoloji dəstək
8. Maraqlı faktlar
-
Ürək gündə 100.000 dəfə döyünür
-
Bütün damarların uzunluğu 100.000 km-dən çoxdur
-
Bir damla qan 60 saniyəyə bədəni dolaşır
-
Ürək emosiyalara cavab verir – qorxu, sevinc, stress ritmində dəyişiklik yaradır
Nəticə
Qan dövranı səssiz işləyən bir sistem olsa da, onun əhəmiyyəti ölçüyəgəlməzdir. Bu sistemin düzgün işləməsi həyat üçün vacibdir. Onu anlamaq, qiymətləndirmək və qorumaq bizim borcumuzdur.
Oxucuya son söz:
Ürəyin səsini eşidirsənmi? O səssizcə çalışır, səni yaşadır. Ona bir təşəkkür borclusan. Bugündən başlayaraq ona qulluq et – çünki sağlam bir ürək, sağlam bir həyatın başlanğıcıdır.
Sən necə düşünürsən?
Sən ürəyinə kifayət qədər qayğı göstərirsənmi? Bəlkə də indi onun ritmini bir az da diqqətlə dinləməyin vaxtıdır?