– Ağrının şəxsiyyətə çevrildiyi susqun cəmiyyətin hekayəsi
I. GİRİŞ: Etiketlər arxasında gizlənən insan
Biz bir insanın davranışına baxaraq onu çox tez “yaxşı” və ya “pis” adlandırırıq. Sanki insan iki rənglidir – ağ və qara. Amma bu qədər sadə deyil. Birini "xain", digərini "təhlükəli", bir başqasını isə "soyuq" adlandırırıq – səbəbini anlamadan. Bəs görəsən bu davranışların arxasında nə gizlənir? Bəlkə bir vaxtlar susdurulmuş bir uşaq, sevgi gözləyən bir qızcığaz, ya da diqqət acından qapanmış bir yeniyetmə? Ola bilər ki, biz "pis" dediyimiz insanların içində sağalmamış bir ağrı fışqırır...
II. SAĞALMAMIŞ AĞRININ FORMALARI
1. Uşaq yaşda yaranan emosional çatlar
Çoxları düşünür ki, yalnız fiziki zorakılıq travma yaradır. Halbuki, emosional yoxluq, anlaşılamamaq, utancla böyümək insanın ruhunu içəridən yeyən bir ağrıdır. Bir uşağın "Səni sevirəm" sözünü eşitmədən böyüməsi, onun öz dəyərini sual altına salır.
2. Tərk edilmə qorxusu və nəticələri
Çoxları həyatında ən az bir dəfə kiminləsə vidalaşıb. Amma bəzi insanlar üçün bu vida daxildə ölüm kimidir. Onlar bir daha kimsəni yaxın buraxmırlar. Nəticə? Soyuq, məsafəli, "emosiyasız" görünən insanlar.
3. Qəbul olunmamaq
"Necə varsa, elə sevilməmək" insanı özünə yadlaşdırır. O zaman insan maska taxmağa başlayır – bəzən güclü görünmək üçün kobud olur, bəzən zarafatla hər şeyi ört-basdır edir. Amma içində bir uşaq ağlayır...
III. PSİXOLOGİYADA AĞRI-NƏTİCƏ BAĞLANTILARI
1. Travma və şəxsiyyət pozuntuları
Sağalmamış ağrılar narsissizm, antisosial şəxsiyyət, borderline şəxsiyyət kimi psixi hallar yarada bilir. Amma bu diaqnozlar bir nəticədir – səbəb isə çox vaxt travmadır.
2. Proyeksiya və müdafiə mexanizmləri
Bəzi insanlar öz ağrılarını başqasına ötürür. Biri özünü sevmirsə, başqalarını alçaldır. Biri dəyərsiz hiss edirsə, tənqidə sığınır. Pis niyyət deyil, ağrını gizlətmək üçün yaradılan qalxanlardır.
IV. SOSİAL VƏ İCTİMAİ KONTEKSTDƏ “PİS İNSAN” ANLAYIŞI
1. Mediada və cəmiyyətdə demonizasiya
Cinayətkarlar, xəyanət edənlər, ailəsini tərk edənlər dərhal "pis" damğası alır. Amma onların hekayəsini soruşan olurmu?
2. Cəza mədəniyyəti və empatiyanın yoxluğu
Cəmiyyət günahkara empatiya deyil, cəza verir. Halbuki bəlkə o insanın cəza yox, müalicəyə, anlayışa və peşmanlıq üçün yerə ehtiyacı var.
3. Sosial travma: Mühit də ağrı doğurur
Fakirlik, müharibə, mühacirət, sosial ədalətsizlik – bunlar da insanı "hirsli", "zavallı", "təhlükəli" edə bilər. Ağrı təkcə fərddə deyil, cəmiyyətin özündə də var.
V. FƏLSƏFƏVİ YANAŞMA: YAXŞI VƏ PİSİN RELATİVLİYİ
1. Dostoyevski və "günah" anlayışı
Dostoyevski yazırdı: “Ən pis insan da sevilmək istəyir, sadəcə bu hissin nə olduğunu unutmuşdur.” Onun qəhrəmanları "pis" addımlar atsalar da, ağrı içində qıvranan ruhları var.
2. Qərb və Şərq düşüncəsində yaxşılıq-pislik
Qərb bu dualizmi daha sərt çəkir – "pis" və "yaxşı". Amma Şərq fəlsəfəsində – xüsusilə İslam və Buddizmdə – insan bir prosesdir, davamlı dəyişən və tövbə edə bilən bir varlıqdır.
VI. AĞRIYLA BAŞ ETMƏYİ ÖYRƏNMƏK
1. Şəxsi inkişaf yolları
-
Psixoterapiya
-
Yaddaşla üzləşmə
-
Özünü anlama gündəliyi
-
Daxili uşağa qulaq asmaq
2. İctimai səviyyədə dəstək
-
Məktəblərdə emosional dəstək proqramları
-
Ailə içi maarifləndirmə
-
Empatiya əsaslı cinayət sistemləri
-
Ruh sağlamlığına dair maarifləndirmə
VII. NƏTİCƏ: İnsan pis doğulmur, pis hala çevrilir
İnsanlar bir anda “pis” olmur. Onlar ağrının içində donub qalırlar, onu ifadə edə bilmədikdə davranışa çevirirlər. Bu məqalənin məqsədi pisliyi bəraət qazandırmaq deyil – onu anlamağa çağırmaqdır.
Çünki hər dəfə birini "pis" adlandıranda, bəlkə də bir ağrını dinləmədən ötürürük.
Sual və Rəyiniz Bizim Üçün Dəyərlidir
Sizcə, insanın “pis” adlandırılmasına səbəb olan davranışların arxasında sağalmamış emosional ağrılar, uşaq yaşda yaşanmış travmalar və ya sevgi çatışmazlığı dayanırmı?
Heç “pis” bildiyiniz bir insanın hekayəsini dinlədikdən sonra onun əslində sadəcə yaralı biri olduğunu hiss etmisinizmi?
Fikirlərinizi bizimlə bölüşün.
Bəlkə də bir insanı anlamaq, onu dəyişməyin ilk addımıdır.