Bir insanın ən dərin qorxusu, heç kimə demədiyi, amma daim içində daşıdığı səs: “Məni tərk etmə...”
I. GİRİŞ – QORXULARIN ƏN DAXİLİ: TƏRK EDİLMƏ
İnsan övladı olaraq biz doğulduğumuz andan etibarən bağlılıq içində yaşayırıq – əvvəlcə anaya, sonra ailəyə, sonra çevrəyə, sevgiyə, dostlara, bir kimliyə... Bütün bu bağlılıqların ortaq bir tərəfi var: onların itməsindən qorxmaq.
Tərk edilmə qorxusu, sadəcə bir insanın getməsindən deyil, eyni zamanda öz kimliyinin, dəyərinin, güvən hissinin parçalanmasından doğur. Bu qorxu dərin, bəzən izsiz, amma daim nəfəs alan bir ağrıdır. O, uşaq ikən atılan bir baxışda başlayar, illərlə susar və böyüyəndə bir mesajla, bir susqunluqla yenidən canlanar.
II. TƏRK EDİLMƏ QORXUSU NƏDİR?
Tərk edilmə qorxusu – insanın özünün dəyərsiz, sevilməyə layiq olmadığını düşünməyə başlaması ilə əlaqəlidir. Bu qorxu sadəcə romantik münasibətlərdə deyil, valideyn-övlad münasibətlərində, dostluqda, iş həyatında, hətta kollektiv içində belə özünü göstərə bilər.
Bu qorxunun əsas nüvəsi budur:
“Əgər onlar gedərlərsə, mən nə oluram?”
Burada əsas məsələ tərk edilməyin özündən çox, tərk edilmədən sonra öz varlığını anlamsız hiss etməkdir.
III. PSİXOLOJİ KÖK – HARADAN BAŞLAYIR?
1. Uşaqlıq travmaları və bağlanma
Psixologiyada bağlanma nəzəriyyəsi (John Bowlby) göstərir ki, uşağın həyatının ilk illərində valideyn (xüsusilə ana) ilə qurduğu münasibət onun gələcəkdəki münasibət formalaşdırmasına ciddi təsir edir.
Əgər uşaq:
-
Sevgi dolu, ardıcıl qayğı görürsə → təhlükəsiz bağlanma
-
Soyuq, dəyişkən və ya laqeyd münasibət görürsə → təhlükəli/narahat bağlanma
Tərk edilmə qorxusu əsasən bu ikinci tipdən doğur. Uşaq şüuraltında belə düşünür:
“Məni sevmək qeyri-sabit bir şeydir. Mən hər an tərk oluna bilərəm.”
Bu mesaj beyin hüceyrələrinə kodlanır və yetkinlik dövründə bir münasibət başlayanda həmin qorxu "uyanır".
2. Təkrarlanan itkilər və ayrılıqlar
Boşanmış valideynlər, uşaq evində böyümək, erkən yaşda bir əzizi itirmək və ya dost tərəfindən satılmaq kimi yaşantılar da bu qorxunun köklərini dərinləşdirir.
IV. QORXUNUN FORMALARI – NECƏ TƏZAHÜR EDİR?
Tərk edilmə qorxusu hər kəsdə fərqli şəkillərdə görünə bilər. Bəzi əsas formalar bunlardır:
1. Yalnızlıqdan panika
Tək qalmaq insanın daxili dünyasında əslində “tərk edilmiş” olmaqla eyniləşir. Ona görə də bəziləri tək qalmaqdan şiddətlə qorxur.
2. Aşırı asılılıq
Sevilən insan bir neçə saat cavab vermədikdə belə panikaya düşmək, daim yoxlama ehtiyacı hiss etmək, “Məni hələ də istəyirsənmi?” sualını tez-tez vermək.
3. Emosional manipulyasiya
Qarşı tərəfi itirməmək üçün ağlamaq, küsüb cavab verməmək, günah hissi yaratmaq, ayrılıqla təhdid etmək.
4. Özünü inkar və həddindən artıq uyğunlaşma
Münasibət pozulmasın deyə öz ehtiyaclarını, hisslərini susdurmaq. Bu isə nəticədə özünü itirməyə gətirib çıxarır.
V. ROMANTİK MÜNASİBƏTLƏRDƏ TƏRK EDİLMƏ QORXUSU
Sevgi münasibətləri bu qorxunun ən güclü oyandığı sahədir. Çünki bu münasibətlərdə insan özünü daha açıq və kövrək göstərir.
“Səni çox sevirəm” = “Məni tərk etsən, məhv olaram.”
Bu qorxu olan şəxs:
-
Sevdiyini daim yanında istəyir
-
Azacıq uzaqlığı “artıq məni sevmir” kimi yozur
-
Dəyişikliklərə həddindən artıq reaksiya verir
Bu isə qarşı tərəfdə təzyiq hissi yaradır və nəticədə doğrudan da münasibət zəifləməyə başlayır.
VI. İŞ, DOSTLUQ, AİLƏDƏ BU QORXUNUN İZİ
Bu qorxu yalnız sevgidə deyil, həyatın digər sahələrində də özünü göstərir:
-
İş yerində: Rəhbərdən gələn tənqidləri "qovulacağam" kimi yozmaq
-
Dostluqda: Dostun başqa biri ilə yaxınlaşmasına dözə bilməmək
-
Ailədə: Bacı və ya qardaşla müqayisə edildikdə dəyərsiz hiss etmək
VII. NƏYİSƏ TƏRK ETMƏYƏ QADİR OLMAMAQ
İronik olan budur ki, tərk edilmə qorxusu olan insan bəzən özü də heç nəyi tərk edə bilmir. Zərərli münasibətə, ona zərər verən bir insanla qalmağa davam edir, çünki tək qalmaq ona daha qorxulu görünür.
Belə insanlar üçün “zərərli bağlılıq” belə *“tənha azadlıq”*dan daha təhlükəsiz gəlir.
VIII. BEYİN VƏ BİOLOGİYA – AMİGDALA VƏ EMOSİYALAR
Tərk edilmə qorxusunun bioloji əsasları da var. Beyində amigdala adlı quruluş təhlükə siqnallarını qəbul edir. Uşaq ikən yaşanan tərk edilmə siqnalları yaddaşda emosional iz qoyur. Yetkin yaşda bu izlər oxşar situasiyada aktivləşir.
Qısa desək:
Beyin təhlükəni tanıyır, amma fərqləndirə bilmir. Keçmişdən gələn qorxu indiki münasibəti məhv edir.
IX. CƏMİYYƏTİN ROLU – SOSİAL MÜQAYİSƏ VƏ TƏZYİQ
Sosial şəbəkələr, mükəmməl münasibət görüntüləri, hər kəsin “xoşbəxt cütlük” olduğunu göstərən şəkillər – bütün bunlar tərk edilmə qorxusu yaşayan bir insan üçün acı bir güzgüdür.
Əlavə olaraq, cəmiyyətin "subaysan, deməli tərk olunmusan" yanaşması bu qorxunu daha da gücləndirir.
X. NECƏ AZAD OLMAQ OLAR? – TERAPİYA VƏ DAXİLİ İŞ
Tərk edilmə qorxusundan tamamilə xilas olmaq asan deyil. Amma mümkündür. Bunun üçün bəzi vacib addımlar var:
1. Özünüdərk və qəbul
İlk addım: “Bəli, məndə bu qorxu var” demək. Qorxu ilə mübarizə onunla üz-üzə gəlməkdən başlayır.
2. Psixoterapiya
-
Şema terapiyası: Düşüncə və davranış modellərini dəyişmək
-
Psixodinamik terapiya: Keçmiş təcrübələri anlamq
-
CBT: Mənfi avtomatik fikirləri dəyişmək
3. Sərhədlər öyrənmək
-
Öz “mən”ini qorumaq
-
“Xeyr” deməyi öyrənmək
4. Tək qalmağı öyrənmək
Tək qalmaq – qorxu deyil, fürsət ola bilər. Bu zaman insan daxili səsini eşidir.
5. Güvən qurmaq
Özünə güvənməyən insan başqasına da güvənə bilməz. Özünü sevmədən sevilmə hissi daim qeyri-sabit qalacaq.
XI. QADINLARDA VƏ KİŞİLƏRDƏ BU QORXU NECƏ FƏRQLƏNİR?
-
Qadınlar bu qorxunu daha çox emosional ifadələrlə göstərirlər: ağlama, qısqanclıq, daha çox yaxınlıq istəyi
-
Kişilər isə bu qorxunu daha çox geri çəkilmə, özünə qapanma və uzaq davranışla maskalayır
Hər iki halda da bu qorxu münasibətlərin sağlamlığını pozur.
XII. TƏRK EDİLMƏ QORXUSU VƏ RUHİ SAĞLAMLIQ
Uzunmüddətli bu qorxu:
-
Depressiyaya
-
Anksiyete pozuntularına
-
Özünə inamsızlığa
-
Emosional tükənməyə
səbəb ola bilər.
Ona görə bu qorxunu qəbul edib, onunla işləmək insanın emosional rifahı üçün vacibdir.
XIII. NƏTİCƏ – QORXU TANINDIQDA ZƏİFLƏYİR
Tərk edilmə qorxusu insana "sən tək qalacaqsan" deyir. Amma əsl həqiqət budur:
İnsan özü ilə barışdıqda, heç vaxt tək deyil.
“Sən getdin, amma mən qalmadım – mən də itdim.”
Bu cümlə qorxunun mahiyyətini göstərir. Amma onu dəyişmək olar:
“Sən getsən belə, mən varam. Mən özümə bəsəm.”
Bu isə azadlığın başlanğıcıdır.
Sənin Rəyin:
-
Heç bu qorxunu yaşamısanmı?
-
Səncə insan niyə bu qədər sevilməyə ehtiyac duyur?
-
Bu mövzu ilə bağlı nə düşünürsən?
Fikirlərini bizimlə SHEFEQ.COM-da paylaş. Sözlər bəzən təkcə anlatmaz – şəfa verər.