SAGLAMLİQ
Giriş
Parkinson xəstəliyi mərkəzi sinir sisteminin xroniki və proqressiv nevrodegenerativ xəstəliyidir. Əsasən hərəkət funksiyalarına təsir edir və yaş artdıqca rast gəlinmə ehtimalı artır. Parkinson təkcə titrəmə ilə deyil, eyni zamanda yavaş hərəkətlər, əzələ sərtliyi, balansın pozulması və qeyri-hərəkət simptomları ilə də özünü göstərir. Bu məqalədə xəstəliyin simptomları, əlamətləri, diaqnostikası və müalicə yolları geniş şəkildə təhlil olunur.
Əlamətlər və simptomlar
1. Hərəkətlə bağlı əsas simptomlar:
-
Titrəmə (tremor): Ən çox barmaq və əl titrəməsi ilə başlayır. Əl istirahət halında titrəyir, hərəkət zamanı azala bilər.
-
Bradikineziya (hərəkətlərin yavaşlaması): Sadə gündəlik işləri yerinə yetirmək çətinləşir. Başlama və davam etdirmədə lənglik müşahidə olunur.
-
Rijidlik (əzələlərin sərtliyi): Əzələlərdə gərginlik və ağrılar olur. Əzələlər sərt olduğu üçün hərəkətlər daha da çətinləşir.
-
Postural instabilik (tarazlıq pozuntusu): Duruş və yeriş zamanı tarazlığı saxlamaq çətinləşir. Düşmə riski artır.
2. Qeyri-hərəkət simptomları:
-
Depressiya və anksiyete
-
Qəbizlik
-
Yuxu pozuntuları
-
Qoxu hissinin zəifləməsi
-
Nitqdə dəyişiklik (monoton danışıq)
-
Yazının kiçilməsi (mikroqrafiya)
-
Üz mimikasının azalması (ifade azlığı)
Diaqnostika
Parkinson xəstəliyinin diaqnozu klinik müşahidəyə əsaslanır. Hazırda bu xəstəliyi təsdiqləyən konkret laborator analiz yoxdur. Diaqnoz üçün aşağıdakı üsullar tətbiq olunur:
-
Nevroloji müayinə: Hərəkət və reflekslərin yoxlanması.
-
MRT və ya KT: Digər nevroloji xəstəlikləri istisna etmək üçün.
-
DaTSCAN: Dopamin ötürülməsini göstərmək üçün istifadə olunan görüntüləmə üsuludur.
-
Dərman reaksiyası testi: Levodopa dərmanına cavab verilməsi, Parkinson üçün tipik əlamətdir.
Müalicə üsulları
1. Dərman müalicəsi:
-
Levodopa: Ən effektiv dərmanlardan biridir. Beyində dopaminə çevrilir.
-
Dopamin agonistləri: Dopamin reseptorlarını stimullaşdırır (Pramipexole, Ropinirole).
-
MAO-B inhibitorları: Dopaminin parçalanmasını ləngidir (Selegiline, Rasagiline).
-
COMT inhibitorları: Levodopanın effektini artırır.
2. Cərrahi müalicə:
-
Dərin beyin stimulyasiyası (DBS): Beynin müəyyən hissələrinə elektrod yerləşdirilərək elektrik stimulyasiyası verilir. Ağır hallarda tətbiq edilir.
3. Fiziki terapiya və reabilitasiya:
-
Fizioterapiya, məşqlər, yüngül idman hərəkətləri motor funksiyalarını artırır.
-
Danışıq terapiyası və loqopedik dəstək nitq pozuntularını azalda bilər.
4. Psixoloji dəstək və sosial yardım:
-
Depressiya və sosial təcridə qarşı psixoterapiya vacibdir.
-
Ailə üzvlərinin maarifləndirilməsi və dəstək qruplarına qatılma təşviq edilməlidir.
Qidalanma və həyat tərzi
-
Balanslı pəhriz: Antioksidantlarla zəngin qidalar (meyvə, tərəvəz) sinir hüceyrələrini qorumağa kömək edir.
-
Su qəbulu: Qəbizliyin qarşısını almaq üçün bol su içmək vacibdir.
-
Qəbul olunan dərmanlara uyğun yemək vaxtı: Levodopa qəbulu ilə zülallı qidalar arasında fasilə olmalıdır.
Nəticə
Parkinson xəstəliyi ciddi və mərhələli bir prosesdir. Erkən diaqnoz və davamlı müalicə ilə xəstənin həyat keyfiyyəti yaxşılaşdırıla bilər. Multidissiplinar yanaşma (nevroloq, fizioterapevt, psixoloq) və ailə dəstəyi xəstəliyin idarə olunmasında mühüm rol oynayır.
Elm və texnologiyanın inkişafı Parkinson xəstəliyinin gələcəkdə daha effektiv müalicəsinə ümid yaradır. Hər bir xəstəyə fərdi yanaşma, cəmiyyətin və ailənin anlayışı ilə bu mübarizəni daha yüngül keçmək mümkündür.
