Giriş
Tarixin bəzi səhifələri qanla, bəziləri qələmlə, bəziləri isə susdurulmaq istənilən səslə yazılıb. Bəzi insanlar olur ki, onlar fiziki olaraq divarlar arxasında saxlanılır, amma ruhları azad olur. Onlar məhbus edilə bilər, amma fikirləri, idealları, simvola çevrilən adları zəncirlənə bilmir. Bu insanlar azadlığı sadəcə bir siyasi prinsip deyil, ruhi bir həqiqət kimi daşıyırlar. Azadlıq onların iç dünyasında yaşayan, susdurulmaqla daha da böyüyən bir ruhdur.
Bu yazıda tarix boyu məhbus olsa da, azadlığın simvoluna çevrilmiş, səsi milyonlara çatmış, çəkdiyi iztirablarla deyil, yaratdığı ümidlər və dəyişikliklərlə xatırlanan üç şəxsiyyət haqqında geniş məqalə təqdim olunur: Nelson Mandela, Məhmet Səid Sərdam (Kürd ziyalısı) və Andrey Saxarov.
1. Nelson Mandela – Zəncirlər Arxasında Qalib Ruh
Nelson Mandela Cənub Afrikada irqçiliyin simvolu olan aparteid rejiminə qarşı mübarizə aparan, bu yolda 27 ilini həbsxanada keçirən, amma çıxanda dünyaya barış dərsi verən bir lider idi. Mandela siyasi lider olaraq silahlı mübarizəni də nəzərdən keçirmişdi, lakin sonradan barış yolu ilə daha çox insan qazanmağın mümkün olduğuna inandı. Onun üçün mübarizə yalnız meydanlarda deyil, ruhun içində aparılan savaş idi.
Robben adasındakı məhbus illərində Mandela sadəcə fiziki olaraq məhdud deyildi, şəxsi kəmala çatdı, yazdı, oxudu və gələcəyin Cənub Afrikasını planladı. O, təkcə mübarizə deyil, bağışlamağın da gücünü dərk edirdi. Azad olduqdan sonra kin, nifrət yox, barış, birlik mesajları verdi. Ən böyük qələbə onun qəlbində idi — azadlıq ideyasının zəfəri.
1994-cü ildə Cənub Afrikanın ilk qaradəri prezidenti oldu. Amma Mandela xalqın qəlbində taxt quran şəxsiyyət idi, çünki o, zəncirlər arasında məğlub olmadı. O, azadlığı sadəcə siyasi deyil, insani və ruhi bir dəyər kimi simvolizə etdi. Onun adı bu gün də yalnız siyasi tarixdə deyil, bəşəriyyətin vicdanında yaşayır.
2. Məhmet Səid Sərdam – Yazının Arxasında Görülməyən Bir Səs
Kürd ziyalısı, şair və yazar olan Məhmet Səid Sərdam XX əsrin ortalarında Türkiyədə məhbus edildi. O, Kürd xalqının mədəni haqları, dili və kimliyi uğrunda mübarizə aparır, bu istiqamətdə yazılar yazır, şairə çevrilirdi. Onun mübarizəsi silahla deyil, sözlə idi. Sərdamın silahı qələm, gücü isə həqiqətə olan inamı idi.
Sərdamın yazdıqları sadəcə siyasi manifest deyildi. O, poetik dillə xalqın hissini, basqı altındakı ruhunu dilə gətirirdi. Onun yazıları Türkiyədə dəfələrlə senzura və qadaqalara məruz qaldı. O, bir neçə dəfə həbs edildi. Lakin hər dəfə həbsdən sonra daha da gücləndi, daha da dərinləşdi. Onun sözləri xalqın susmuş səsi idi.
Sərdam azadlığı şəxsi yox, kollektiv bir dəyər kimi qorudu. O, azad olduqdan sonra da yazdı, amma azad olmasa da yazardı. Onun varlığı azadlıq idi — dili qadağan edilən bir xalqın ruhunu yaşadan bir nəfəs idi. Bu nəfəs illərlə divarların içində sıxılsa da, bir gün açıq havada yenidən çiçək açdı.
3. Andrey Saxarov – Atomdan Nur Yapan Vicdan
Sovet fizik və insan haqları fəalı Andrey Saxarov atom bombasının yaradıcılarından biri olsa da, sonradan dövlət siyasətinin təhlükələrini anlaya bildi və vicdanı onu susmağa qoymadı. O, gələcəyin dünyasını yalnız güclə deyil, əxlaqla inşa etmək istəyirdi. Saxarov elmə xidmət etməklə başlayan yolunu insan haqları uğrunda mübarizəyə çevirdi.
O, növbəti illərdə Sovet rejiminin repressiyalarına, fikir azadlığını boğmasına, insan haqlarını pozmasına qarşı çıxdı. Onun yazdığı açıq məktublar, beynəlxalq tribunalardakı çıxışları və ictimaiyyətə yönəlmiş mesajları onun intellektual cəsarətini sübut edirdi. Onun ən güclü silahı həqiqət idi.
1975-ci ildə Nobel Sülh Mükafatına layiq görülsə də, Sovet hakimiyyəti tərəfindən Qorki şəhərinə sürgün olundu və uzun illər ictimai fəaliyyətdən uzaq tutuldu. Amma onun yazdığı məqalələr, beynəlxalq tribunalarda çıxışları və söylədiyi səslər susmadı. O, nəinki bir alim, həm də bir vicdan simvoluna çevrildi.
Saxarov məhbus idi, amma elm, etik məsuliyyət və şəxsi vicdan arasında qurduğu körpü ilə bütün dünyaya azadlığın intellektual simvolu oldu. O, öz səsini milyonlarla vicdan sahibinə çatdırdı. Onun adının çəkildiyi hər yerdə söz azadlığının və dürüstlüyün izləri yaşayır.
Nəticə
Azadlıq bəzən sadəcə fiziki bir məkan deyil, ruhun həqiqi mənzilidir. Mandela, Sərdam və Saxarov kimi insanlar divarlar arxasında saxlanılsalar da, ideyaları divarlardan kənara çıxaraq cəmiyyətləri oyatdı. Onların səsləri susturulsa da, dünya boyu milyonlarla insanın ürəyində açılan azadlıq yollarını işıqlandırdı. Onlar susduruldu, amma susmadılar. Onlar qapadıldı, amma özlərini deyil, qapalı dünyaları açdılar.
Sual: Şəxs azad olduqda deyil, azadlığı qoruduqda dönüşür. Bəs sən hansı divarın arxasında qalmış azadlığı azad edərsən?