I. Giriş – Qapıdan içəri keçən sükut
Bəzən bir ölkəni görmək yetmir, onu hiss etmək lazımdır. Yaponiyada ilk addımını atdıqda, sənə elə gəlir ki, səs yoxdur. İnsanlar danışır, qatarlar keçir, dükanlar açılır, amma səs eşidilmir.
Çünki Yaponiyada sükut səssizlik deyil – o, qayda, hiss, fəlsəfə, tərbiyə, bəlkə də dua kimidir. Burada sükut, sözlərin əvəzidir. Bir yapon, sənə “bağışla” demir, sadəcə səssiz dayanır və baş əyir – sükut danışır.
II. Çay mərasimi – səssizliyin dadı
Bir çay mərasimində danışmaq ayıb sayılır. Hər şey – çaydanın qaynaması, fincanın çevrilməsi, yaşıl tozun suda əriyib, ruhla birləşməsi – musiqi deyil, mərasimdir.
Burada sükut çayın içinə tökülür, sən onu dadırsan.
Əgər Azərbaycanda sükut dua zamanı dərin bir nəfəsdirsə, Yaponiyada sükut – qəbul etməyin, təslimin səsidir.
III. Şinto məbədləri – ağacların içindəki ibadət
Tokionun ortasında yerləşən Meiji məbədi – şəhərin səsindən bir addım uzaqdadır. Girişdə insanlar danışmağı dayandırır. Ayaqqabıların səsləri, bambu ağaclarının yüngül xışıltısı, rütubətli torpağın qoxusu – bütün bunlar sükutun içindəki səslərdir.
İnsan ibadət etmir – öz ruhunu dinləyir.
Bəzən dua etməyə ehtiyac yoxdur – sadəcə səssiz dayanmaq yetər.
IV. Yapon qatarında danışmaq niyə ayıbdır?
Yapon qatarına minib telefonda danışmaq istədiyiniz an, ətrafdakı baxışlar sizə səssiz xəbərdarlıq edir: burada səs yersizdir. Bu, qanun deyil, əxlaqdır. Burada sükut – başqasına hörmətin səsidir.
Sanki hər nəfər, öz nəfəsini belə içində saxlayır, başqasını narahat etməmək üçün. Beləliklə, sükut Yaponiyada fərdin yox, cəmiyyətin dilidir.
V. Haiku – 3 sətrə sığan sonsuzluq
Yapon poeziyasında haiku var – cəmi 3 sətir, 17 heca. Amma o 3 sətir sanki bir ömrü danışır. Bu poeziya sənə qışın sonunu, yazın ümidini, insanın içindəki boşluğu bir sətirdə yaşadır.
Haiku nədir?
Sözlərə ehtiyac qalmadığı an.
Yəni – sükutun poeziyası.
VI. “Sumimasen” – çox sözün əvəzi olan səssizlik
Yaponiyada ən çox işlənən söz “sumimasen”dir. “Bağışlayın”, “üzr istəyirəm”, “zəhmət olmasa” deməkdir, amma onun arxasında bir mədəniyyət yatır.
Əslində o sözlə birlikdə gələn bir sükutdur.
Yəni – "Mən səni başa düşürəm, bu qədər kifayətdir."
VII. Sonluq – Sənin içindəki Yaponiya
Bu sualı oxuyanda düşündünmü: "Məndə sükut necə səslənir?"
Yaponiyada sükut nə ibadətdir, nə qorxudur, nə də susmaq.
O, mövcudluqdur.
Əgər ruh danışmaq istəmirsə, bədən danışmamalıdır.
Bəlkə də Yaponiyada sükut səslənmir. O səssizlik deyil, dincliyin səsidir.
Sonda bir sual:
Sənin içindəki sükut nə deyir?
Rəyini yaz – sənin ruhun bu səsli dünyada nə zaman susur?
