NƏNƏMİN QOZLU PAXLAVASI – HƏR QATINDA BİR DUA

Evimdəki Süfrə Mədəniyyəti və Yeməyin Psixologiyası

GİRİŞ: Mətbəx Sadəcə Mətbəx Deyil...

Hər evin bir ritmi, bir nəfəsi, bir qoxusu var. Amma bəzən bu qoxu sadəcə yemək deyil – xatirələrin, nəsillərin, sevginin qoxusudur. Mətbəxdə qaynamağa başlayan bir qazanın buxarı bəzən bizi illər əvvələ, nənə evinə, daş sobanın yanına qaytarır. O paxlavanın qoxusu isə — yalnız şəkərli xəmir deyil, bir ailənin, bir qadının, bir dövrün hikmətidir.

Bu yazıda həm nənəmin məşhur paxlavasının resepti, həm yeməyin psixoloji və sosial yönləri, həm də qadınların evdə yaratdığı mənəvi mədəniyyət haqqında danışacağıq.

1. SOSİAL ASPEKT – Yemək paylaşmaqdır

Azərbaycan cəmiyyətində yemək təkcə bioloji ehtiyac deyil – ünsiyyət formasıdır. Yeməyi bişirmək, paylaşmaq, süfrəyə düzülmüş bir qab paxlava – bunların hər biri ailə bağlarını möhkəmləndirən sosial aktdır.

Nənəmin paxlavası yalnız bayram yeməyi deyildi – barışın, sevginin və ev birliyinin simvolu idi. Hətta küsülü qohumlar belə paxlava süfrəsində üzülərdi. Deməli, yemək həm də emosional körpüdür.

2. AKADEMİK BAXIŞ – Yeməyin psixologiyası

Yemək – yalnız qida deyil, duyğu ötürücüsüdür. Psixologiyada buna "emosional qidalanma" deyilir. Nənələrin və anaların yeməyi bişirərkən səssizcə etdikləri dualar, niyyətlər – yeməyin ruhunu formalaşdırır. Bu da psixoloji olaraq təhlükəsizlik, qayğı və mənsubiyyət hissi yaradır.

Nənəmin dediyi kimi:

“Yeməkdə əlin təmiz olsun, niyyətin pak olsun – onda hamı doyar.”

Hətta müasir nevropsixologiya da göstərir ki, uşaqlıqda birlikdə yeyilən yeməklər – övladın gələcəkdəki münasibət və bağlanma qabiliyyətinə təsir edir. Bu baxımdan, evdə birlikdə bişirilən paxlava, sadəcə desert deyil, gələcək psixoloji tarazlığın da mayasıdır.

3. İCTİMAİ MƏNA – Qadınların görünməyən mirası

Yemək mədəniyyətini əsrlərlə qadınlar qoruyub və ötürüb. Ancaq bu miras çox zaman sənədləşmir, görünməz qalır. Qadınların bişirdiyi yeməklər – təqvimdən öncə bayramları, salnamələrdən öncə tarixləri yaşadır.

Nənəmin paxlavası resept kitabında yox idi. O, əl yaddaşı ilə, səbir və sevgi ilə ötürülürdü. Nəsillər dəyişsə də, o resept hər dəfə yeni bir qadının əllərində yenidən doğulurdu.

4. TƏDQİQAT YANAŞMASI – Paxlavanın qatlarında yaddaş kodları

Bir paxlava neçə qatdan ibarətdir? 10? 12? Bəlkə daha çox. Amma əslində hər qat bir xatirədir. Birində nənənin gülüşü, birində bibinin əlləri, birində uşaq vaxtı soba önündə gözləyərkən yaşadığın həyəcan...

Mədəni antropoloqlar deyirlər ki, mətbəx ən güclü yaddaş sahələrindən biridir. Yeməklər vasitəsilə bir insanın kimliyi, mənsubiyyəti və ailə tarixi oxuna bilər.

Biz paxlavanın qoxusunu duyanda, bəlkə də zehnimiz uşaqlıq evinə, kənd həyətinə, nənənin səssiz duasına səyahət edir. Bu da göstərir ki, yemək – mədəni kodların daşıyıcısıdır.

5. RESEPT – NƏNƏMİN QOZLU PAXLAVASI

Tərkibi

Xəmir üçün:

• 1 stəkan ilıq süd

• 1 stəkan ilıq su

• 1 yumurta

• 1/2 stəkan duru yağ

• 1 çay qaşığı maya

• 1 yemək qaşığı şəkər tozu

• Bir çimdik duz

• 5–6 stəkan un

İçlik üçün:

• 400 qram qoz (çəkilmiş)

• 1 stəkan şəkər tozu

• Darçın (istəyə görə)

Üzəri üçün:

• 200 qram kərə yağı

• 1 yumurtanın sarısı

• Zəfəran suyu (istəyə görə)

Hazırlanması:

1. Mayanı hazırlayın: Süd, su, maya, şəkəri qarışdırıb 10 dəqiqə gözləyin.

2. Xəmir yoğurun: Yumurtanı, yağı, duzu əlavə edib yumşaq xəmir yoğurun. İsti yerdə 1 saat mayalandırın.

3. Kündələyin: Xəmiri 10–12 kündəyə bölün, hər kündəni nazik açın.

4. Qatlamağa başlayın: Sininin altını yağlayın, qat-qat xəmir düzün, hər qata qoz+şəkər+darçın qarışığı səpin.

5. Yağlayın və formaya salın: Hər 3 qatdan bir yağ sürtün. Ən sonda romb formasında kəsin, ortasına qoz qoyun.

6. Üzərini bəzəyin: Yumurta sarısı və zəfəran sürtün.

7. Bişirin: 180°C sobada 35–40 dəqiqə bişirin.

6. YEKUN – Paxlava təkcə ləzzət deyil

Bu gün supermarketlərdə hazır paxlavalar var. Qablaşdırılıb, bəzənib, parıldayır. Amma nənəmin paxlavasının qatlarında gizlənən sevgi, əllərin istiliyi, evin içini bürüyən sükutlu dua orada yoxdur.

Bu yazı ilə demək istəyirik:
 Yemək reseptlərini qorumaq – mədəniyyəti qorumaqdır.
 Mətbəxdə dua ilə bişən yeməklər – ailə dəyərlərini yaşadır.
 Nəsillər arasında körpü qurmaq üçün təkcə tarix deyil, yemək də yetərlidir.

 OXUCUYA SUAL

Sizin evinizdə hansı yemək bir adamı, bir günü, bir hissi xatırladır?
Yoxsa sizin də nənənizin resepti, bir xatirəyə bükülü paxlavanız varmı?

Şərhlərdə paylaşın. Shefeq.com-un süfrəsində hər ləzzət bir hekayədir.