DÜNYA
Giriş
Texnologiyanın inkişafı ilə dünya əvvəlkindən daha “kiçik” görünür. Bir kliklə qitələr aşılır, bir telefon zəngi ilə zaman fərqi silinir, süni intellekt insan təfəkkürünün köməkçisinə çevrilir. İnsanlıq minillərlə xəyal etdiyi imkanlara sahibdir – lakin bu imkanlar daxili dünyamızı da genişləndiribmi, yoxsa biz informasiya selində bataraq ruhumuzun səsini eşitməməyə başlamışıq?
Bu sual yalnız fəlsəfi deyil, eyni zamanda sosial, akademik, ictimai və tədqiqat baxımından da aktualdır. Dünya texniki baxımdan kiçildikcə insanın daxili dünyasının böyüyüb-böyüməməsi məsələsi bəşəriyyətin mənəvi təkamülünü anlamaq üçün açar rolunu oynayır.
I. Sosial Perspektiv: Virtual yaxınlıq və real uzaqlıq
Əvvəllər insanlar uzaq məsafələrə məktub göndərmək üçün həftələrlə gözləyərdilər. İndi isə saniyələr içində videozənglə qarşı tərəfin gözlərinə baxmaq mümkündür. Lakin bu yaxınlıq bəzən sosial əlaqələrdə paradoksal soyuqluğa gətirib çıxarır.
Sosial mediada gündəlik paylaşmalarla insanlar bir-birinin həyatından xəbərdar olur, amma eyni zamanda duyğusal təmas, empatiya və səmimi ünsiyyət azalır. Söhbətlər daha çox “emoji”lərə, hisslər isə "like"lara çevrilir. Bu proses insanın daxili inkişafını tormozlaya bilər. Duyğuların dərinliyinə enmək, qarşı tərəfi dinləmək, münasibətləri əsl mənada qurmaq kimi dəyərlər getdikcə səthiləşir.
Amma bu səthi dünya içində özünüdərkə can atanlar da az deyil. Sosial şəbəkələrin arxasında, paylaşılmayanlarda – susqun statusların arasında – bir çox insan öz daxili aləminə səyahət etməyə çalışır.
II. Akademik Perspektiv: Məlumat bolluğu, bilik qıtlığı
XXI əsr informasiya əsridir. İnsanın gündəlik qəbul etdiyi informasiya həcmi orta əsrlərdə yaşayan bir insanın ömrü boyu əldə etdiyindən çoxdur. Lakin bu bolluq içində seçmək, süzmək, anlayaraq qəbul etmək bacarığı zəifləyir.
Biliklə məlumat arasındakı fərq unudulur. Universitetlərdə tələbələr minlərlə mənbəyə çıxış əldə etsələr də, düşünmək, şübhə etmək, fərqli yanaşma sərgiləmək vərdişləri azalır. İnsanın daxili böyüməsi isə məhz bu bacarıqlardan keçir.
Akademik tədqiqatlar göstərir ki, insan yalnız informasiyanı toplamaqla deyil, onu emal etməklə, onun üzərində düşünməklə inkişaf edir. Yəni dünya kiçildikcə insanın daxili aləminin böyüməsi üçün refleksiya, təfəkkür və fəlsəfi düşüncə zəruridir.
III. İctimai Perspektiv: Qlobal vətəndaşlıq və şəxsiyyətin itməsi
Qloballaşma insanı bir çox cəhətdən “dünya vətəndaşı”na çevirdi. Eyni anda Parisdəki sərgini izləyə, Tokiodakı bir tədbirdə iştirak edə və ya Nyu-Yorkdakı bir professorun mühazirəsini dinləyə bilərik. Bu imkanlar insanın dünyagörüşünü genişləndirir.
Lakin qloballaşmanın arxasında mədəni eyniləşmə təhlükəsi dayanır. İnsanların şəxsiyyətləri, dəyərləri, ana dili və mədəniyyətləri qlobal modellər qarşısında sıradan çıxar. Daxili böyümə isə məhz öz kimliyini, mənsubiyyətini, köklərini anlamadan mümkün deyil.
İnsan bir ağac kimidir – kökü olmayan ağac böyüyə bilməz. Buna görə də, dünya kiçildikcə öz kökünə dönən, milli kimliyini qoruyan və eyni zamanda başqasının kimliyinə hörmət edən insan modeli formalaşmalıdır.
IV. Tədqiqat Perspektivindən Baxış: İnsan potensialının sərhədləri
Müasir neyroelm və psixologiya sübut edir ki, insan beyninin inkişafı sonsuz potensiala malikdir. Meditasiya, dərin fokuslanma, yaradıcı yazı, incəsənət və musiqi vasitəsilə insan daxili dünyasını genişləndirə bilər.
Tədqiqatlar göstərir ki, texnologiyanın həddindən artıq istifadəsi – xüsusilə sosial medianın – beyində empatiya mərkəzlərini zəiflədir. Lakin eyni zamanda doğru istifadə ilə texnologiya insanı fərqli dünyalarla tanış edib, daxili zənginliyə aparan qapılar da aça bilər.
Daxili böyümə – bu gün sadəcə bir ruhani anlayış deyil, eyni zamanda elmi olaraq sübut edilmiş zehni məşqlər, gündəlik refleksiya texnikaları və emosional intellekt təlimləri ilə də mümkün olur. Deməli, dünya kiçilir, bəli, amma eyni zamanda bu, insanın öz iç dünyasına dönməsi üçün fürsət ola bilər.
V. Fəlsəfi Sual: Biz nəyik və hara gedirik?
Daxili böyümə yalnız biliklə deyil, dərk etmə ilə baş verir. İnsan kimdir? Haradan gəlib və hara gedir? Bu sualların cavabını axtaran bir insan, daim öz içində böyüyür. Texnologiya bu suallara cavab vermir, amma bu sualların cavabını axtaran yolda bəlkə də ən sadiq dost ola bilər.
Əgər dünya kiçilibsə, bu o deməkdir ki, artıq xarici aləmi daha tez tanıyırıq. Bəs daxili aləmimiz necə? O, hələ də bizə yad qalırsa, bu böyümə deyil, əksinə, kiçilmədir.
Nəticə: Kiçik dünyada böyük insan olmaq
Dünya hər keçən gün daha da “kiçilir” – coğrafi sərhədlər silinir, dillər avtomatik tərcümə olunur, məlumat bir toxunuşla əldə edilir. Lakin bu kiçilmə içində insanın ruhunun böyüməsi üçün zəmin yaranırmı?
Cavab budur: insanın daxili böyüməsi onun seçiminə bağlıdır. Əgər o, bu kiçik dünyanı yalnız səthi yaşamaq üçün istifadə edərsə – bəli, daxili aləmi daralar. Amma əgər bu imkanlardan istifadə edib öz ruhuna enər, düşünər, dərk edər və şəxsiyyətini formalaşdırarsa – bəli, dünya kiçilsə də, insanın içində bir kainat böyüyər.
Bu yazını belə bir sualla bitirmək yerinə düşər: Dünya kiçilir, bəli. Bəs sən, içində böyüyürsənmi?
