Albert Eynşteyn – Zəkanın, Cəsarətin və İnsanlığın Simvolu

Giriş – Səssiz Uşaqlıqdan Bəşəriyyətin Beyninə

Bəzən bir insan yalnız öz dövrünü yox, gələcək əsrləri də dəyişdirə bilər. Albert Eynşteyn – bir zamanlar danışmağa gec başlayan, müəllimləri tərəfindən “tənbəl” adlandırılan bir uşaq – bəşəriyyətin tarixində elmin simvoluna çevrildi. O, yalnız bir fizik deyildi; o, həm də bir filosof, insan haqları müdafiəçisi, pasifist, musqi həvəskarı və vicdanın səsi idi.

Eynşteynin həyat yolu bir elm adamının sadəcə laboratoriyada qapalı bir həyat yaşamadığını, əksinə cəmiyyətə və bəşəriyyətə təsir edən böyük ruh daşıya biləcəyini göstərir. O, elmi ilə zaman anlayışımızı dəyişdirdi, fikirləri ilə isə insanlıq dəyərlərinə yeni ruh verdi.

I. Uşaq Zəkanı Kimdir? – Albertin Mənşəyi və İlk Addımları

Albert Eynşteyn 1879-cu il martın 14-də Almaniyanın Ulm şəhərində yəhudi ailəsində dünyaya gəldi. Ailəsi orta təbəqədən idi. Atası Hermann mühəndis idi və elektrik avadanlıqları sahəsində işləyirdi. Anası Pauline isə musiqiyə və mədəniyyətə maraqlı bir qadın idi. Bu, Albertin həm riyazi düşüncəsinə, həm də incə emosional dünyasına təsir edən mühüm faktor idi.

Əvvəllər danışmağa gec başlaması və ya ətrafdakı uşaq oyunlarına qatılmaq istəməməsi onun autistik spektrdə olması ilə bağlı fərziyyələrə səbəb olmuşdur. Ancaq bir şey dəqiq idi – onun zehni daxilə yönəlmiş, dərin və təhlilçi idi. Uşaqlıqda maqnit kompasla oynaması, onda kainatın necə işlədiyinə dair sonsuz bir maraq yaratmışdı.

II. Təhsil Yolunda Qeyri-Adilik

Albertin məktəb illəri ənənəvi təhsil sistemindən çox fərqli idi. O, formal əzbərləməyə əsaslanan təhsildən bezir, dərslərin monotonluğu onu sıxırdı. Ən çox riyaziyyat və fizika dərslərini sevirdi, çünki bu fənlər onun təxəyyülünü oyadırdı.

1896-cı ildə İsveçrənin məşhur Zürich Poltexnik İnstitutuna daxil oldu. Burada o, gələcək həyat yoldaşı Mileva Mariçlə tanış oldu. Hər ikisi elmə qarşı eyni dərəcədə ehtiraslı idilər. Bu dövrdə Eynşteynin ilk elmi baxışları formalaşmağa başladı.

Amma maraqlıdır ki, universiteti bitirdikdən sonra uzun müddət akademik iş tapa bilmədi. Buna görə də İsveçrənin Bern şəhərində Patent Bürosunda işə düzəldi. Bu “adi” iş, ona kənardan elmi araşdırmalar aparmaq üçün zaman və azadlıq verdi. Ən böyük elmi inqilabını da məhz bu dövrdə etdi.

III. 1905 – Elmin Möcüzə İli

1905-ci il Eynşteynin elmi karyerasında və bütövlükdə fizika tarixində inqilabi bir dönüş nöqtəsi oldu. Bu il ərzində o, dörd əsas elmi məqalə nəşr etdirdi və bu məqalələr elmin bir çox qanunlarını kökündən dəyişdi:

1. Fotoelektrik Effekt: Bu məqalə kvant nəzəriyyəsinin təməlini qoydu və Eynşteynə 1921-ci ildə Nobel Fizika Mükafatı qazandırdı.

2. Brown Hərəkatı: Maddənin atomik quruluşunun sübutu idi.

3. Xüsusi Nisbilik Nəzəriyyəsi: Zaman və məkanın dəyişkən olduğunu, sürətlə hərəkət edən cisimlər üçün zamanın fərqli axdığını göstərdi.

4. E=mc² düsturu: Enerji ilə kütlə arasında dərin əlaqəni göstərdi – bu, atom enerjisinin əsasını təşkil edir.

IV. Elmdə Yeni Dövr: Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsi

1915-ci ildə o, ümumi nisbilik nəzəriyyəsini təqdim etdi. Bu nəzəriyyəyə əsasən, cazibə qüvvəsi məkan-zamanın əyriliyinin nəticəsidir. Əvvəlcə elm aləmi bu nəzəriyyəni qəbul etməkdə tərəddüd etdi. Amma 1919-cu ildə tutulma zamanı aparılan müşahidələr Eynşteynin nəzəriyyəsini təsdiqlədi və onu dünya miqyasında şöhrətə çatdırdı.

Artıq o, təkcə fizik deyildi – ictimai simvol idi. Adı qəzet başlıqlarında çəkilirdi, portretləri çəkilir, fikirləri dinlənirdi. O, elmi ilə dünyanı dəyişdirmişdi.

V. İnsan Haqları və Siyasi Mövqeləri

Albert Eynşteyn insani dəyərlər və ədalət uğrunda daim səsini ucaldan bir şəxsiyyət idi. O:

• Antifasist idi – nasizmin yüksəlişinə qarşı çıxdı.

• ABŞ-a köçdükdən sonra irqi ayrı-seçkiliyə qarşı çıxışlar etdi.

• Atom bombası mövzusunda əvvəlcə xəbərdarlıq etsə də, sonradan bu silahın istifadəsinə qarşı çıxdı və nüvə silahsızlaşdırılması hərəkatında iştirak etdi.

• İsrailin yaranmasını dəstəklədi, hətta 1952-ci ildə İsrail prezidenti olmaq təklifini rədd etdi, çünki siyasətin elmi düşüncədən uzaq olduğunu deyirdi.

VI. Elm və Etika – Daxili Düşüncə Aləmi

Eynşteynin elmi baxışları ilə etik prinsipləri bir-birinə bağlı idi. O, elmin bəşəriyyətin rifahına xidmət etməli olduğunu düşünürdü. Onun fikrincə:

“Elm vicdanla birləşmədikdə, təhlükəli olur.”

O, elmə dindən fərqli olaraq dogmalardan uzaq, sorğulayıcı yanaşırdı. Amma bu, onu ateist etməmişdi. Əksinə, o, kainatın möhtəşəm quruluşu qarşısında “kosmik dini hiss” yaşadığını deyirdi. Onun dediyi məşhur fikir belə idi:

“Tanrı zər atmaz.”
Bu cümlə ilə o, kvant mexanikasının bəzi qeyri-müəyyənliklərini tənqid edirdi.

VII. Şəxsi Həyat və Daxili Konfliktlər

Albert Eynşteynin şəxsi həyatı sadə deyildi. Birinci həyat yoldaşı Mileva Mariçlə iki oğlu oldu. Amma münasibətləri zamanla soyudu və boşandılar. Sonralar Elsa ilə evləndi.

Oğullarından biri – Eduard Eynşteyn – şizofreniyadan əziyyət çəkdi və bu, Eynşteyn üçün böyük bir ağrı oldu. O, elmdə nə qədər uğurlu idisə, ailə həyatında bir o qədər çətinliklər yaşayırdı.

VIII. Eynşteynin Ölümsüzlüyü və Mirası

Albert Eynşteyn 1955-ci ilin aprel ayında vəfat etdi. Onun beyni tədqiqat üçün çıxarılıb qorundu. Amma bu da uzun müddət etik mübahisələrə səbəb oldu.

Bu gün onun adı ilə adlanan:

• Universitetlər və institutlar,

• Fizika qanunları və nəzəriyyələr,

• Hətta asteroid və elementlər var (99-cu element – Eynşteynium).

O, sadəcə fizik yox, həm də mədəniyyət simvolu oldu. Saç düzümlü karikaturaları, düşüncəli baxışları və sitatları ilə – o, həmişə düşünən beynin nişanəsi kimi qəbul edilir.

Nəticə – Dəyişən Dünyada Dəyişməz Ruh

Albert Eynşteynin həyatı bizə göstərir ki, böyük ideyalar sadə düşüncələrin içində gizlidir. Onun varlığı – zəkanın, təxəyyülün və vicdanın bir araya gəlməsi idi.

Elm yoluna çıxmaq istəyən hər kəs üçün onun həyatı bir mayak kimidir. Çünki o demişdi:

“Heç vaxt öyrənməyi dayandırma. Maraqlı qal.”