Giriş
Tarix boyu insanlıq saysız-hesabsız xəstəliklərin ağrısını və qorxusunu yaşamışdır. Cüzamdan və vəbadan tutmuş naməlum infeksiyalara qədər bir çox xəstəliklər dövrlərin simasını dəyişmiş, bəziləri isə qəribə şəkildə yoxa çıxmışdır. Amma tarix səhifələrində elə qəribə və dəhşətli xəstəliklər var ki, onların hekayəsi həm elmi, həm də mistik tərəfləri ilə bu gün də heyrət doğurur.
Gəlin, bəşəriyyətin unuda biləcəyi altı belə “kabusa” birlikdə baxaq.
6. Partlayan Diş Sindromu – 19-cu Əsrin Qorxulu Hadisəsi
XIX əsrdə tibbi jurnallarda qəribə hadisələr qeyd olunmağa başladı: insanların dişləri sanki “püskürürdü”. 1817-ci ildə bir kişi uzunmüddətli diş ağrısından sonra qəfil bir “çatıltı” eşidib ağrısının keçdiyini bildirir.
Sonrakı onilliklərdə bu fenomen bir neçə dəfə təkrarlanmışdı — dişlər sanki içəridən partlayır, ağızda kiçik “bomba effekti” yaradırdı.
Alimlərin fikrincə, bu qəribə hadisə diş plombunun kimyəvi tərkibindən qaynaqlanırdı. O dövrdə plomblar qurğuşun, qalay və gümüş qarışığından hazırlanırdı və bu maddələr hidrogenlə reaksiya verərək kiçik elektrokimyəvi “batareyalar” yaradırdı. Nəticədə, dişin içində partlayış baş verə bilirdi.
Beləcə, “partlayan diş” sindromu bir neçə onillik ərzində insanların kabusuna çevrildi və sonra izsiz yoxa çıxdı.
5. Xloroz – “Yaşıl Qızların” Sirli Xəstəliyi
XVIII–XIX əsrlərdə Avropada gənc qadınlar arasında qəribə bir xəstəlik yayıldı — onların dəriləri solğun-yaşıl rəng alır, menstruasiya dayanır, halsızlıq və ürək döyüntüləri artırdı. Həkimlər bu xəstəliyə “xloroz” adını verdilər.
O dövrdə həkimlər səbəbi qadınların “iffətinə” bağlayır, aybaşinin dayanmasını əsas səbəb sayırdılar. Xloroz hətta “bakirəlik xəstəliyi” adlandırılırdı.
Lakin illər sonra məlum oldu ki, bu “sirli” xəstəlik sadəcə dəmir çatışmazlığı anemiyası idi. Sadə dəmir əlavələri ilə müalicə oluna bilən bu xəstəlik iki əsr boyu minlərlə qadının həyatını məhv etmişdi.
4. “Milli Otel Xəstəliyi” – 1850-ci illərin Vaşinqton Kabusu
1850-ci illərdə Vaşinqtondakı məşhur National Hotel yüzlərlə insan üçün ölüm məkanına çevrildi. Oteldə qalan siyasətçilər və yüksək vəzifəlilər dilin şişməsi, bağırsaq iltihabı, güclü ishal və halsızlıqdan əziyyət çəkirdi. Onlardan azı 40 nəfər həyatını itirdi.
Hətta o dövrdəki ABŞ Prezidenti Ceyms Byukanan iki dəfə bu xəstəliyə yoluxmuşdu.
Uzun araşdırmalardan sonra məlum oldu ki, bu faciəyə otelin su təchizatını çirkləndirən kanalizasiya boruları səbəb olub. Əslində, bu “sirli xəstəlik” dizenteriya və ya legioner xəstəliyinin forması idi. Lakin o dövrdə bunun “siyasi sui-qəsd” olduğunu düşünənlər də az deyildi.
3. “Fosfor Çənə” – 1800-cü İllərin İşçi Fəlakəti
Sənaye inqilabı dövründə kibrit fabriklərində işləyən işçilər arasında qorxunc bir xəstəlik yayıldı. İşçilərin dişləri ağrıyır, daha sonra çənə sümükləri çürüyür, üzlərində fosforlu yaralar əmələ gəlirdi.
Bu xəstəliyə “fosfor çənə” (phossy jaw) deyilirdi və onun səbəbi kibrit istehsalında istifadə olunan ağ fosfor idi. Uzun müddət bu kimyəvi maddə insan bədənində sümüklərin parçalanmasına səbəb olurdu.
Bu faciə nəticəsində minlərlə insan üz deformasiyasına məruz qaldı. Yalnız 1906-cı ildə ağ fosforla istehsal olunan kibritlərə qadağa qoyuldu — yəni xəstəlik aşkarlandıqdan 50 il sonra.
2. Afina Vəbasi – Tarixin Ən Qorxulu Epidemiyalarından Biri
E.ə. V əsrdə Afinanı bürüyən bu dəhşətli xəstəlik o qədər öldürücü idi ki, hətta spartalı döyüşçülər belə şəhəri işğal etməkdən imtina etdilər.
Tarixçi Tukidid yazırdı ki, xəstələr əvvəlcə yüksək hərarət, boğaz ağrısı və göz qızartısından əziyyət çəkir, sonra qanlı ishala və ölümcül susuzluğa tutulurdular.
Afina əhalisinin üçdə ikisi qırılmışdı. Tarixçilər bu xəstəliyin təbiətini dəqiq müəyyən edə bilməsələr də, ehtimallar arasında tif, Ebola, çiçək və ya vəba kimi xəstəliklər var.
Bu faciə insanlıq tarixində epidemiyaların sosial və siyasi nəticələrinin ilk nümunələrindən biri kimi qalır.
1. “Şüşə Xəstəliyi” – Orta Əsrlərin Psixoloji Kabusu
Orta əsr Avropasında yayılmış bu qəribə xəstəlik insanlara elə gəlirdi ki, bədənləri şüşədən ibarətdir və hərəkət etsələr, sanki qırılacaqlar.
Xəstələr bədənlərini qorumaq üçün saatlarla hərəkətsiz qalır, bəziləri yataqda günlərlə uzanırdı. Hətta Fransa kralı VI Karl belə bu xəstəliyə tutulmuşdu — o, özünü şüşədən hesab edir və qoruyucularından onun “qırılmaması üçün” ehtiyatla davranmalarını tələb edirdi.
Bu sindrom “şüşə illüziyası” adlanır və tarixdə kollektiv psixozun ən məşhur nümunələrindən biri sayılır. Maraqlısı budur ki, bu xəstəlik sosial təqlid yolu ilə yayılmışdı — yəni padşahın vəziyyəti barədə eşidən insanlar özlərində də eyni simptomları görməyə başlamışdılar.
Nəticə
İnsan bədəni və zehni əsrlər boyu həm elm, həm də sirr içində gizlənib. Bu altı tarixi xəstəlik bir şeyi açıq şəkildə göstərir: bəşəriyyət təkcə bioloji deyil, həm də psixoloji və mədəni “infeksiyalarla” mübarizə aparır.
Bugünkü tibbin nailiyyətləri bizi bir çox təhlükədən qorusa da, keçmişin bu qəribə kabusları bizə bir dərs verir — hər dövrün öz “xəstəliyi” var, sadəcə forması dəyişir.
Əsas olan isə elmin, ağlın və mərhəmətin itirilməməsidir.