GİRİŞ
İnsanlıq tarixində bəzi adlar var ki, sadəcə elm sahəsində deyil, düşüncə, fəlsəfə, ilham və ruh baxımından da bəşəriyyəti dəyişmişdir. Bu adlardan ikisi – Albert Eynşteyn və Nikola Tesla – elmin iki müxtəlif, lakin bir-birini tamamlayan simasıdır. Onların hər biri fərqli zəka növünü təmsil edir: biri nəzəri düşüncənin və riyazi təhlilin dahisi, digəri isə instinktiv texniki yaradıcılığın və intuitiv ixtiraçılığın simvoludur.
Bu məqalədə Eynşteyn və Tesla arasında müqayisə apararaq onların fərqli zəka tiplərini, dünyagörüşlərini, həyat hekayələrini, cəmiyyətə təsirlərini və bəşəriyyətə qoyduqları mirası incələyəcəyik. Məqsədimiz bu iki fərqli dahilik növünün bir-birinə rəqib deyil, əslində insan potensialının müxtəlif istiqamətlərini təmsil etdiyini göstərməkdir.
I. HƏYAT YOLU VƏ FORMALAŞMA
ALBERT EYNŞTEYN:
1879-cu ildə Almaniyada doğulan Eynşteyn, erkən yaşlarından dili gec açıldığı və qeyri-adi düşüncə tərzinə malik olduğu üçün qeyri-adi uşaq kimi qəbul olunmuşdu. Məktəb sisteminə uyğunlaşmaqda çətinlik çəksə də, riyaziyyat və fizika sahəsindəki üstün bacarığı onu fərqləndirirdi.
Bern patent ofisində işlədiyi dövrdə – 1905-ci ildə – o, "möcüzə ili" adlanan il ərzində dörd mühüm elmi məqalə dərc edərək fizikada inqilab yaratdı. Onun nisbilik nəzəriyyəsi, zaman və məkan anlayışını dəyişdirdi. Eynşteyn özünü bir nəzəriyyəçi kimi inkişaf etdirdi və həmişə kainatın dərin mahiyyətini anlamağa çalışdı.
NIKOLA TESLA:
1856-cı ildə Avstriya-Macarıstan imperiyasında (indiki Xorvatiya) doğulan Tesla da uşaqlıqdan qeyri-adi yaddaşa və təxəyyülə sahib idi. O, fikirləri əvvəlcə beyinində mükəmməl şəkildə canlandırır, sonra gerçəkləşdirirdi. Anasının məişət alətləri düzəltməsi, onun mühəndisliyə marağını alovlandırdı.
Tesla təhsili yarımçıq qoyaraq ABŞ-a köçdü və burada əvvəlcə Edisonla işləsə də, tezliklə onların yolları ayrıldı. Tesla alternativ cərəyan sistemini, uzaqdan idarəni, simsiz enerjini, radioda əsaslı prinsipləri və çoxsaylı mühüm texnologiyaları inkişaf etdirdi. O, həyatının sonuna kimi ideyaları ilə yaşadı, lakin iqtisadi cəhətdən daim çətinlik çəkdi.
II. ZƏKA TİPLƏRİ: NƏZƏRİ VƏ İNSTİKTİV DÜŞÜNCƏ TƏRZLƏRİ
EYNŞTEYN: RİYAZİ-FƏLSƏFİ ZƏKA
Eynşteynin zəka tipi daha çox abstrakt, məntiqi, riyazi və nəzəri yönümlü idi. O, zaman və məkanın mahiyyəti, qravitasiya, işığın sürəti kimi böyük universal məsələlər üzərində düşünürdü. Onun düşüncə tərzi məntiqə, ehtimala və formullara əsaslanırdı.
Ən məşhur formulu – E=mc² – enerjinin və kütlənin bərabərliyini ortaya qoyaraq, kainatın əsas prinsiplərini izah etdi. Eynşteyn düşünürdü ki, kainatın harmoniyası riyazi dil ilə yazıla bilər və elm bu dili açmaq vasitəsidir.
TESLA: VİZUAL-TEXNİKİ ZƏKA
Tesla isə praktiki, instinktiv və vizual təxəyyülə əsaslanan bir dahiydi. O, mexanizmləri düşüncə vasitəsilə qururdu. Hər hansı bir qurğunu beyinində fırladır, detallarını təsəvvür edir və sonra demək olar ki, plansız şəkildə həyata keçirirdi.
Tesla bəzən deyirdi: “Mən əvvəlcə hər şeyi beynimdə görürəm. Əvvəlcə xəyal qururam, sonra reallaşdırıram.” Onun zəka tərzi mücərrəd düşüncədən daha çox vizual təxəyyülə və daxili səsə əsaslanırdı.
III. DAHİLİYƏ GƏTİRƏN ŞƏXSİYYƏT XÜSUSİYYƏTLƏRİ
EYNŞTEYN:
-
Düşüncə sükunətini sevirdi
-
Cəmiyyətə qarşı yumşaq tənqidlər edirdi
-
Sülhsevər və humanist idi
-
Klassik musiqiyə marağı var idi
-
Günə uzun gəzintilərlə başlayırdı
TESLA:
-
Təkliyə çəkilməyi və ruhi səssizliyi sevirdi
-
Dini-fəlsəfi baxışları daha geniş və mistik idi
-
Daim yenilik axtarırdı
-
Yuxuya ehtiyacı az idi, gündə 2–3 saat yatardı
-
Simmetriyaya və təkrarlara həssaslığı vardı (obsessiv xüsusiyyətlər)
IV. CƏMİYYƏTƏ TƏSİRLƏRİ
Eynşteynin elmi nəzəriyyələri sonradan nüvə fizikası, kosmologiya, GPS texnologiyası və çoxsaylı digər sahələrin əsasını təşkil etdi. O, alim olaraq insanlığa intellektual miras qoydu və elm fəlsəfəsini dəyişdirdi.
Tesla isə texnologiyanın gündəlik həyata tətbiqi sahəsində inqilab yaratdı. Onun ideyaları bu gün elektrik şəbəkələrinin, radionun, robotikanın və simsiz ünsiyyətin əsasını təşkil edir. Tesla texnologiyanın ruhudur, Eynşteyn isə onun zehnidir, desək yanılmarıq.
V. ƏDALƏT VƏ DƏYƏR MƏSƏLƏSİ
Maraqlıdır ki, Eynşteyn Nobel mükafatı aldı (fotoelektrik effektə görə), Tesla isə heç vaxt belə bir rəsmi mükafatlandırmaya layiq görülmədi. Bu, elm aləmində bəzən nəzəri və praktik yanaşmalar arasında balanssızlıq olduğunu göstərir.
Tesla sağlığında çox zaman anlaşılmadı, hətta bəzən dəli adlandırıldı. Eynşteyn isə dövrünün fikri liderinə çevrildi. Amma illər keçdikcə, Tesla da bir simvola çevrildi – sərhəd tanımayan xəyal gücünün simvoluna.
VI. NƏTİCƏ VƏ OXUCUYA SUAL
Albert Eynşteyn və Nikola Tesla – biri düşüncələrin siması, digəri isə ideyaların cisimləşmiş halı. Onların yolları heç zaman birbaşa kəsişməsə də, insanlığın inkişafında biri göyü düşünən, digəri isə yer üzünə nur gətirən bir qüvvə idi.
Bu iki şəxsiyyət bizə göstərir ki, zəka tək bir formada olmur. Kimi formul yazır, kimi cihaz düzəldir. Kimi sükutla düşünür, kimi fikir partlayışı ilə yenilik yaradır. Amma hər biri insanlıq üçün bir mərhələdir.
Siz hansı zəkaya daha yaxınsınız – Eynşteynin düşüncə gücünə, yoxsa Teslanın təsəvvür zənginliyinə?
Rəy bölümündə fikrinizi bildirin. Bəlkə də hər birimizdə hər ikisindən bir zərrə var – biri bizi düşündürür, digəri isə hərəkətə gətirir.