XOLESTERİN – BƏDƏNİN SƏSSİZ BALANSI: DOSTMU, YOXSA DÜŞMƏN?

I. SOSİAL BAXIŞ – Xolesterinin ətrafındakı miflər və reallıqlar

Müasir cəmiyyətdə “xolesterin” sözü çox vaxt neqativ mənada işlədilir. İnsanların əksəriyyəti həkimdən “xolesterininiz yüksəkdir” cümləsini eşidəndə dərhal təhlükəli xəstəlikləri xatırlayır.
Sosial şüurda xolesterin sanki yalnız damar tıxanması, ürək xəstəlikləri, infarkt və insultla bağlıdır.
Halbuki, problem xolesterinin mövcudluğu deyil – onun səviyyəsinin və növlərinin balanssızlığıdır.

Cəmiyyətlərdə xolesterinə qarşı yanaşma çox vaxt iki qütbə ayrılır:

1. Tamamilə aradan qaldırmaq istəyənlər – yağsız pəhriz, sərt qida məhdudiyyətləri.

2. Laqeyd yanaşanlar – qidalanmada heç bir nəzarət olmadan yüksək yağlı yeməklər.

Bu ifrat yanaşmalar, əslində, həm fərdin sağlamlığına, həm də ictimai sağlamlığa zərər verir.
Düzgün maarifləndirmə isə balanslı baxış formalaşdırmalıdır.

II. AKADEMİK BAXIŞ – Xolesterinin elmi mahiyyəti

Akademik müstəvidə xolesterin lipidlər qrupuna aid, yağabənzər, mumvari quruluşlu bir maddədir. O, hüceyrə membranlarının əsas struktur komponentidir.
Orqanizmdə xolesterinin başlıca funksiyaları:

• Hüceyrə divarlarının elastikliyini təmin edir

• Hormonların sintezi üçün əsas materialdır (estrogen, testosteron, kortizol)

• Safra turşularının yaranmasında iştirak edir (yağların həzmi üçün vacibdir)

• D vitamini istehsalında mühüm rol oynayır

• Sinir sistemində miyelin qişanın tərkib hissəsidir (sinir siqnallarının ötürülməsini təmin edir)

Elmi baxımdan xolesterin iki mənbədən gəlir:

1. Endogen istehsal – Qaraciyərdə sintez olunur (təxminən 75%).

2. Ekzogen mənbə – Qida ilə qəbul edilir (təxminən 25%).

III. İCTİMAİ BAXIŞ – Xolesterin və sağlamlıq siyasətləri

İctimai sağlamlıq strategiyalarında xolesterin mühüm yer tutur. Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə:

• Yüksək xolesterin qlobal miqyasda hər il təxminən 4,4 milyon ölümə səbəb olan ürək-damar xəstəliklərinin əsas risk faktorlarından biridir.

• Xüsusilə LDL (“pis” xolesterin) səviyyəsinin yüksək olması aterosklerozun inkişafına birbaşa təsir edir.

İctimai maarifləndirmə kampaniyaları (məsələn, “Yağ qəbulunu azaldın”, “Fiziki aktiv olun”) bəzi ölkələrdə yüksək xolesterin hallarını 15–20% azaldıb.
Lakin bu kampaniyalar təkcə qorxu üzərində deyil, həm də məlumatlı seçim etmə vərdişlərini formalaşdırmaq üzərində qurulmalıdır.

IV. TƏDQİQAT YÖNÜMLÜ BAXIŞ – Elmi araşdırmalar və yeni kəşflər

Son illərdə aparılan araşdırmalar göstərir ki:

• LDL hissəciklərinin ölçüsü də risk faktorudur – kiçik, sıx LDL hissəcikləri damar divarına daha çox zərər verir.

• Yüksək HDL həmişə mütləq qoruyucu olmaya bilər – funksional keyfiyyəti də vacibdir.

• Pəhrizdəki ümumi yağ miqdarından çox, yağın növü əhəmiyyətlidir (doymuş vs. doymamış yağlar).

• Bitki sterolları və omega-3 yağ turşuları LDL səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.

Harvard Universitetinin araşdırması göstərib ki, sağlam həyat tərzini seçən, gündə ən az 30 dəq hərəkət edən və balanslı qidalanan insanlar, genetikasından asılı olmayaraq, xolesterin səviyyələrini stabil saxlaya bilir.

V. XOLESTERİNİN NÖVLƏRİ – Ətraflı təhlil

VI. SOSİAL VƏ FƏRDİ RİSK AMİLLƏRİ

• Qidalanma vərdişləri – fast-food, trans yağlar

• Fiziki hərəkətsizlik

• Siqaret və alkoqol istifadəsi

• Stresli həyat tərzi

• Genetik faktorlar – ailəvi hiperkolesterinemiya

VII. PRAKTİK HƏLL YOLLARI – Fərdi və ictimai səviyyədə

Fərdi səviyyədə:

• Lifli qidaları artırmaq (yulaf, kətan toxumu, tərəvəz)

• Heyvansal yağları azaltmaq

• Balıq, qoz, badam kimi omega-3 mənbələrindən istifadə

• Həftədə 150 dəq fiziki aktivlik

İctimai səviyyədə:

• Qida sənayesində trans yağların qadağan edilməsi

• Məktəblərdə sağlam qidalanma proqramları

• Televiziya və sosial mediada maarifləndirmə kampaniyaları

VIII. NƏTİCƏ – Xolesterin balansının sirri

Xolesterin nə “tam düşmən”, nə də “həmişə dost”dur. O, həyat üçün zəruri, amma balanssız olduqda təhlükəli bir maddədir.
Fərdi səviyyədə sağlam həyat tərzi, ictimai səviyyədə isə effektiv sağlamlıq siyasətləri ilə xolesterinin yaratdığı riskləri minimuma endirmək mümkündür.

Sual: Sizcə, xolesterin haqqında cəmiyyətdə dolaşan ən böyük mif hansıdır? Siz öz xolesterin səviyyənizi nə qədər tez-tez yoxlatdırırsınız?
Rəyinizi bizimlə bölüşün.