İnsan beyni təbiətin ən mürəkkəb möcüzələrindən biridir. Amma bəzən təbiətin özü – onun ən dağıdıcı gücü olan vulkanlar – bu möcüzəyə qarşı çıxır.
İllər, əsrlər, minilliklər keçsə də, 79-cu ildə Vesuviusun püskürməsi hələ də bəşər tarixinin ən dəhşətli anlarından biri kimi yadda qalır. Lakin yeni elmi araşdırmalar göstərir ki, bu faciə yalnız bədənləri deyil, beyni belə şüşəyə çevirə biləcək qədər güclü olmuşdur.
Beynin şüşəyə çevrilməsi – elm və dəhşət arasında
“New England Journal of Medicine” jurnalında dərc edilən son tədqiqat, Vesuviusun püskürməsi zamanı beyin toxumasının qızaraq şüşə halına düşdüyünü sübut edir.
Bu tapıntı, Herculaneum şəhərinin mərkəzində, “Collegium Augustalium” adlanan qədim məbədin xarabalıqlarında aşkarlanıb. Arxeoloqlar burada obsidiana bənzər parlaq qara şüşə tapıblar – və analizlər göstərib ki, bu şüşənin tərkibində beyin zülalları və neyron izləri mövcuddur.
Bu, tarixdə ilk dəfə olaraq insan beyninin “şüşələşməsi”nin sübutu sayılır.
Elm adamlarının fikrincə, püskürmə zamanı yaranan piroklastik dalğa (təxminən 500–600°C temperatur) bədəni bir anda buxara çevirib, ardınca ani soyuma nəticəsində beynin strukturu büllur kimi sərtləşib.
Bir anlıq təsəvvür edin: insan beyninin içindəki düşüncələr, xatirələr və duyğular — bir anlıq istilik partlayışı ilə donaraq parlayan şüşəyə çevrilir. Bu, həm elmin, həm də insanın acizliyinin simvoludur.
Herculaneumun donmuş anı
O gün, 25 yaşlı bir keşikçi Herculaneumda yuxuda idi. Bütün şəhər evakuasiya olunarkən, o, ehtimal ki, “bir neçə dəqiqə daha” yatmaq istəyib.
Və o bir neçə dəqiqə, min illərlə davam edən elmi sirrə çevrildi.
Tədqiqatçılar bildirirlər ki, Herculaneumdakı bəzi sakinlər binadan çıxa bilsələr də, onların çoxu daha dəhşətli taleyə tuş gəlib. Piroklastik dalğanın temperaturu bədəni buxarladıqdan sonra, qalan orqanları bir növ “elmi nümunə”yə çevirmişdi.
Vulkanlar və beynin metaforası
Vulkanlar yalnız dağıntı deyil, həm də daxili partlayışın simvoludur.
Onlar Yer kürəsinin qəzəbini, insan beyninin isə potensialını xatırladır.
Çünki beyin də vulkan kimidir — səssiz, amma içində nəhəng enerji daşıyan bir sistem.
Əgər bu enerji idarə olunmazsa, o da özünü “püskürmə” ilə ifadə edir — emosiyalar, düşüncə partlayışları, psixoloji yanardağlar şəklində.
Vulkanların davranışını anlamaq, bəlkə də, insan təbiətinin dərin qatlarını anlamağa kömək edir.
Birində lavalar axır, digərində – düşüncələr. Amma hər iki halda nəticə eyni olur: dəyişiklik, dağıdıcı, amma eyni zamanda yaradıcı bir qüvvə.
Apokalipsis – insanın daxili termometridir
Bu hadisə bizə bir vacib dərs verir: təbiətin qəzəbi qarşısında texnologiya, sivilizasiya, zəka – hamısı acizdir.
Bugünkü dünyada vulkanlar hələ də aktivdir, lakin indi onları ekoloji böhranlar, nüvə təhlükələri və iqlim müharibələri əvəzləyib.
Bəlkə də insanlığın ən böyük vulkanı – onun öz beynidir.
Çünki biz artıq təbiətin deyil, öz partlayışlarımızın içində yaşayırıq.
Nəticə: Lava beynin aynasıdır
Vesuviusun külləri altından tapılan büllur beyin parçası – sadəcə arxeoloji tapıntı deyil, insanın özünə baxışıdır.
Təbiət bizə göstərir: düşüncənin də bir temperatur həddi var.
Və o həddi keçəndə, beyin də şüşə kimi qırılabilir.
Bəlkə də hər püskürmənin arxasında bir xatırlatma var —
“Təbiətin qarşısında insan sadəcə düşünən kül parçasıdır.”