S – Sosial baxış: Bədən susmur, qorxunu danışır
İnsan qorxanda yalnız ürəyi döyünmür, təkcə əlləri titrəmir. Bütün bədən – hər bir hüceyrə bu qorxunu yadda saxlayır. Bəzən dilə gətirilməyən qorxular, illərlə içdə yığılan gərginlik, utanc və ya təcrid hissi xəstəlik kimi təzahür edir.
Cəmiyyətin “özünü bərk tut”, “kişilər ağlamaz”, “sakit ol, keçər” kimi mesajları insanı duyğularını bastırmağa vadar edir. Nəticə olaraq:
-
Bədənin dediklərini eşitmirik,
-
Ruhun harayını boğuruq,
-
Qorxuları dərinə itələyirik.
Amma bədən unutmur. Susduğumuz hər qorxu – mədə turşusuna, baş ağrısına, ürək ritminə, dəri xəstəliyinə çevrilə bilər.
Pasiyentlər tez-tez belə deyir:
-
“Həkim tapmadı, amma mənim bədənim nəsə deyir.”
-
“Mədəmdəki ağrı qorxularla başlayır.”
-
“Hər dəfə stres olanda nəfəs ala bilmirəm.”
Bu cümlələr bizi psixosomatika adlanan sahəyə aparır – bədənin ruhi aynası.
A – Akademik baxış: Psixosomatika nədir və necə işləyir?
Psixosomatika – yəni psixoloji faktorların fiziki xəstəliklərə təsirini öyrənən sahədir. Elmi araşdırmalar göstərir ki, uzunmüddətli emosional yüklənmə, xüsusilə qorxu, insanın orqan sistemlərinə birbaşa təsir edir.
1. Qorxu və hipotalamus-hipofiz-adrenal oxu
Qorxu hissi zamanı kortizol və adrenal hormonlar ifraz olunur. Bu hormonlar bədənin müdafiə sistemini aktivləşdirir, lakin bu vəziyyət uzun sürərsə:
-
İmmunitet zəifləyir
-
İltihab artır
-
Ürək-damar sistemi gərginləşir
2. Qorxu ilə əlaqəli xəstəliklər
-
Mədə-bağırsaq pozuntuları (qastrit, kolit): qorxu və narahatlıq hissləri bağırsaq fəaliyyətini pozur.
-
Astma: boğulma qorxusu, özünü ifadə edə bilməmək ilə əlaqələndirilir.
-
Panik atak: görünməyən qorxuların fiziki partlaması.
-
Dəri xəstəlikləri (ekzema, psoriaz): utanc və sosial qorxuların bədənə çıxması.
-
Yuxu pozuntuları: qorxular yuxuda bədəni oyaq saxlayır.
3. Qorxu və yaddaş
Beynin amigdala adlı hissəsi qorxunu emal edir. Bu hissə travmalar zamanı hiperaktivləşir və bədən daim "təhlükə var" siqnalı altında yaşayır.
4. "Həll olunmamış qorxular" sindromu
Bu sindromda insan fərqində olmadan qorxunu fiziki simptomlarla ifadə etməyə başlayır. Həkimlər diaqnoz tapa bilmir, lakin pasiyent hələ də əziyyət çəkir.
İ – İctimai baxış: Cəmiyyətin qorxulara münasibəti
Qorxu hissi təbii instinktdir, amma cəmiyyətlərdə qorxunu ifadə etmək çox zaman zəiflik əlaməti kimi qəbul olunur. Bu da fərdi susmağa və bədəni vasitə etməyə məcbur edir.
1. Duyğuların tabulaşması
“Qorxuram” demək, “davam gətirmirəm” demək sanki qadağandır. Bu səbəbdən insanlar qorxunu ağrılarla, xəstəliklərlə danışdırır.
2. Sosial izolyasiya
Xəstəliyin səbəbi tapılmadıqda pasiyent “naz edir”, “həssasdır” deyə damğalanır. Halbuki o ruhi zülm içində yaşayır.
3. Media və informasiya təzyiqi
Xəstəliklə bağlı xəbərlər, qorxuducu məlumatlar insan beynində “gizli xəstəlik şüuraltısı” yaradır. İnsan özündə bu simptomları yaşamağa başlayır.
4. Psixoloji yardımın yetərsizliyi
Çox zaman psixoloqa getmək “dəli olmaq” ilə eyniləşdirilir. İnsanlar qorxularını peşəkarla paylaşmaq əvəzinə, bədəni ilə danışmağa başlayır.
T – Tədqiqat baxışı: Qorxunun fizioloji təzahürləri
Son illərdə aparılan elmi tədqiqatlar göstərir ki, qorxu yalnız psixoloji vəziyyət deyil – bədənin funksiyalarını real olaraq dəyişir.
1. Harvard Stress Research (2022)
Qorxu zamanı ürək ritmi, nəfəs alışı və əzələ gərginliyi 15-30% artır. Bu davamlı olarsa, xroniki ürək problemi yaranır.
2. WHO Psixosomatik Report
Depressiya və qorxu pozuntusu olan şəxslərin 40%-də somatik (fiziki) simptomlar müşahidə olunmuşdur – diaqnostik imkanlar bu simptomları izah edə bilmir.
3. Stanford Neuroscience of Fear Study
Qorxunun beyindəki sinir şəbəkələrində “hipersensitivlik” yaratdığı sübut edilib – bu, həssas bədən reaksiyaları ilə nəticələnir.
4. Gabor Maté’nin yanaşması
“Müalicə olunmayan qorxular bədənə köçür.” Bu fikir onun “Bədən 'Yox' deyəndə” kitabında geniş işlənir və psixosomatikanın mənəvi əsaslarını izah edir.
Nəticə: Bədən bəzən qorxunu danışır, çünki dilimiz onu susdurur
Hər xəstəlik orqandan başlamır. Bəziləri sükutdan doğur. Özünü ifadə edə bilməyən qorxu dərini qıcıqlandırar, mədəni sıxar, ürəyi yorğunar.
Buna görə:
-
Bədənin verdiyi kiçik siqnalları vaxtında anlamaq vacibdir
-
“Keçər” deyib susmamaq, qorxunu adlandırmaq və izah etmək lazımdır
-
Həkimə getməklə yanaşı psixoloji dəstək almaq da şəfanın bir hissəsidir
-
Öz bədənimizi mühakimə yox, anlayışla dinləmək – sağalma yoludur
Unutma: Qorxu danışmasa, bədən danışar. Və bədən bəzən heç vaxt susmayan bir şairdir.