EVIM
Giriş
Baharla birlikdə təbiət oyanır – quşlar oxuyur, çiçəklər açır, yarpaqlar yaşıllaşır. Lakin bu oyanışın ən sevimli simalarından biri də qış yuxusundan çıxan kirpilərdir. Onlar səssiz, utancaq, amma faydalı canlılardır. Əgər bağçanda kirpi yaşayırsa, demək, torpağın sağlam, təbiətin balanslıdır. Bu yazıda kirpilərin qış yuxusundan oyandıqdan sonra necə qayğı göstərilməsi, nə ilə qidalanmaları, hansı təhlükələrdən qorunmaları və niyə qorunmalı olduqları barədə geniş məlumat verəcəyik.
1. Kirpilərin Qış Yuxusu – Nədir və Necə Keçir?
Kirpilər (Erinaceus europaeus) soyuq mövsümlərdə maddələr mübadiləsini yavaşladaraq qış yuxusuna gedirlər. Bu, onların həyatını davam etdirmək üçün əvəzolunmaz bir strategiyadır. Qış yuxusu adətən noyabr ayında başlayır və mart-aprel aylarında bitir. Bu dövrdə onların bədən temperaturu 4–6°C-yə qədər düşür, ürək döyüntüləri yavaşlayır və orqanizmdə enerji qənaəti başlayır.
2. Oyanış Anı – Kirpi üçün Həyati Mərhələ
Kirpi baharın ilk isti günlərində oyanır. Amma oyanış hər zaman hamar olmur – əgər hava yenidən soyuyarsa, kirpi yenidən qış yuxusuna qayıda bilər. Bu dövrdə onların orqanizmi zəif olur və enerji ehtiyatları azdır. Bu səbəbdən, kirpi üçün təhlükəli dövrdür – qida tapmaq çətin, yırtıcılardan qorunmaq isə çətinləşir.
3. Kirpilərə Qulluğun Əsas Məqamları
3.1. Sığınacaq Hazırlanması
Kirpilər təhlükəsiz və qapalı sığınacaqlarda yaşamağı sevirlər. Bağçanda bu şəraiti yaratmaq üçün aşağıdakılar tövsiyə olunur:
-
Yarpaq, budaq və torpaqdan ibarət kirpi yuvası düzəltmək
-
Palçıq və saman ilə qorunan kiçik taxta qutular (kirpi evləri)
-
Sakin, səs-küysüz ərazilər seçmək
3.2. Qidalanma Dəstəyi
Oyanan kirpilər ac və enerjisiz olurlar. Təbii qida tapmaq çətin olduğundan, bağçada onlara aşağıdakılarla kömək edə bilərsən:
-
Yaş pişik yeməkləri (tərkibində balıq olmayan)
-
Qaynadılmış yumurta və ya toyuq əti (duzsuz)
-
Quru pişik yemi (ancaq tərkibi zəngin olmalıdır)
-
Təzə su (süd olmaz – laktoza kirpilərə zərər verir)
3.3. Təhlükəsizlik Şəraiti
Kirpilər zərif canlılardır və bir çox təhlükə ilə üzləşirlər:
-
Otbiçənlər və bağ texnikaları onların sığınacağına zərər verə bilər.
-
Bağda istifadə edilən kimyəvi dərmanlar (herbisidlər, pestisidlər) onların zəhərlənməsinə səbəb olur.
-
Süni hovuzlar və qablar içində boğula bilərlər – çıxış rampaları yerləşdirilməlidir.
-
İtlər və pişiklər onlara hücum edə bilər – kirpi yuvalarını qorumaq vacibdir.
4. Kirpilərin Sosial və Ekoloji Əhəmiyyəti
4.1. Zərərvericilərə Qarşı Təbii Silah
Kirpilər bağçanın təbii qoruyucusudur – onlar ilbizləri, həşəratları, yumşaq cücüləri yeyərək zərərvericilərlə mübarizə aparırlar.
4.2. Biomüxtəliflik Simvolu
Kirpilər biomüxtəlifliyin bir hissəsidir. Onların mövcudluğu təbiətin balanslı olduğunu göstərir. Əgər kirpi yoxdursa, demək ki, ekosistemdə ciddi dəyişikliklər baş verib.
4.3. Uşaqlara Təbiət Sevgisi Aşılayır
Kirpiləri müşahidə etmək, uşaqlara təbiətə sevgi və məsuliyyət aşılayır. Bağçada kirpi üçün ev qurmaq, bir ailə fəaliyyəti olaraq da dəyərlidir.
5. Kirpi ilə Necə Davranmaq Lazımdır?
Kirpilər insanlarla sıx təmasda olmağı sevmirlər. Onları əlinə almaq yalnız çox zəruri hallarda tövsiyə olunur. Əgər zəif, yaralı və ya tərk edilmiş kirpi görsən:
-
Əlcəklə və yumşaq örtü ilə götür
-
Kiçik qutuya yerləşdir, içəri yumşaq parça qoy
-
Su qoy (süd yox!)
-
Ən yaxın təbiət mərkəzinə və ya baytara xəbər ver
6. Bahar Tədbirləri – Kirpilərə Dəstək
-
Baharda bağçanı təmizləyərkən kirpi yuvalarını pozmamaq üçün diqqətli ol.
-
Otu biçməzdən əvvəl ərazini yoxla.
-
Plastik tullantıları yığ – kirpilər dolaşıb boğula bilərlər.
-
Kirpi yuvasını işarələyərək digər ailə üzvlərinin də diqqətini çək.
7. Yay və Payız Aylarında Kirpi Hazırlığı
Kirpilər qışa hazırlaşmaq üçün yay və payız aylarında qidalanaraq piy ehtiyatı toplayırlar. Bu dövrdə onları əlavə qida ilə dəstəkləmək (xüsusən susuz günlərdə su vermək) olduqca faydalıdır.
8. Kirpi Dostu Bağça – Təbiətlə Harmoniyada Yaşamaq
Kirpi dostu bağça sadəcə bir canlıya deyil, bütövlükdə təbiətə hörmətdir. Bu bağçada:
-
Kimyəvi dərmanlardan istifadə olunmur
-
Sığınacaq üçün yarpaq yığınları və yabanı künclər saxlanılır
-
Qaranlıq gecələr üçün işıq çirkliliyi azaldılır
-
Canlılara qarşı şəfqət və məsuliyyət prinsipi tətbiq olunur
Nəticə
Kirpilr baharın səssiz müjdəçiləridir. Onların yaşaması üçün etdiyimiz hər bir kiçik hərəkət – bir qab su, bir qida, bir təhlükəsiz guşə – təbiətlə harmoniyamızın göstəricisidir. Qış yuxusundan oyanmış bu tikanlı dostlarımıza qayğı göstərərək həm bağçanı, həm də gələcəyimizi qoruyuruq. Shefeq.com olaraq təbiətə hörmət və canlılara sevgi çağırışını davam etdiririk.
