ISLAM
İnsan orqanizmi möcüzəvi bir sistemdir. Elmin inkişafı ilə beyin və qəlb arasındakı əlaqə daha dərindən araşdırılmışdır. Lakin maraqlıdır ki, Qurani-Kərimdə insanın idrak və düşüncə mərkəzi kimi beyindən deyil, məhz qəlbdən bəhs edilir. Bu, sadəcə metaforik bir yanaşmadır, yoxsa burada daha dərin bir hikmət var?
Elmi Baxımdan Beyin və Qəlb Əlaqəsi
Elm uzun müddət düşüncə və duyğuların idarəedici orqanı kimi beyni qəbul edirdi. Beynin müxtəlif hissələri yaddaş, emosiyalar və qərarvermə proseslərində əsas rol oynayır. Lakin müasir neyrobiologiya və psixologiya sahəsində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, insanın düşüncə və hissləri yalnız beyindən qaynaqlanmır. Qəlb də bu prosesdə mühüm rol oynayır.
Məsələn, ürəkdə tapılan neyronlar (ürək beyni – "heart-brain") qəlbin beyinə müstəqil siqnallar göndərə biləcəyini göstərir. Ürək beyindən gələn siqnallara cavab verir və bəzi hallarda beyinə təsir edir. Yəni, insanın qərarları, duyğuları təkcə beyinin nəzarətində deyil, həm də qəlbin təsiri altındadır.
Quranda Qəlbin Rolu
Qurani-Kərimdə qəlb sadəcə bir orqan kimi deyil, düşüncə və hisslərin mərkəzi kimi təqdim olunur.
-
"Onların qəlbləri var, lakin onlarla dərk etməzlər." (Əraf, 179)
-
"Onlar Qurandan ibrət almırlarmı? Yoxsa qəlbləri qıfıllanmışdır?" (Məhəmməd, 24)
Bu ayələrdə açıq şəkildə qəlbin düşünmə və anlama funksiyasına malik olduğu bildirilir. Burada məqsəd təkcə fiziki qəlb deyil, insanın daxili dünyası, ruhu və duyğuları ilə əlaqəlidir.
Qəlb, İslam Alimləri və Ruhun Bağlantısı
İslam fəlsəfəsində və təsəvvüfdə qəlb insanın ruhani mərkəzi sayılır. Qəlbin təmizliyi insanın həqiqəti dərk etməsində mühüm rol oynayır. Buna görə də, iman və Allahı dərk etmə insanın təkcə intellektual düşüncəsinə deyil, həm də qəlbinin açıq olmasına bağlıdır.
Əgər insanın qəlbi qaranlıq, daşlaşmış olarsa, həqiqəti görə bilmir. Quranda bu vəziyyət "möhürlənmiş qəlb" kimi təsvir edilir:
-
"Allah onların qəlblərini və qulaqlarını möhürləmişdir, gözlərində pərdə vardır." (Bəqərə, 7)
Bu o deməkdir ki, insan yalnız ağlı ilə deyil, qəlbi ilə də həqiqətləri qavramalıdır. İslam düşüncəsinə görə, insanın Allaha yaxınlaşması, ruhunun yüksəlməsi və doğru yolu tapması məhz qəlbin açıq və təmiz olması ilə mümkündür.
İmam Qəzali qəlbi "insanın mənəvi aynası" adlandıraraq bildirirdi ki, insanın fitrəti safdır, lakin günahlar və mənəvi kirlənmə qəlbi qaralda bilər. Əgər insan öz qəlbini saf saxlayarsa, həqiqətləri dərk edə bilər.
İbn Qayyim əl-Cəvziyyə isə qəlbin "insanın ruhani mərkəzi" olduğunu və həqiqi hikmətin yalnız saf qəlbdə qərar tutduğunu vurğulamışdır. O bildirir ki, insanın ağlı ilə qəlbi ahəng içində olmalıdır ki, o, gerçək mənaya çata bilsin.
Elm və İslamın Qəlbə Yanaşması
Müasir elmdə "intuisiya" və "emosional intellekt" kimi anlayışlar geniş yayılmışdır. Emosional intellekt insanın yalnız rasionallıqla deyil, hiss və duyğularla da doğru qərarlar verə biləcəyini göstərir. Bu isə Quranda vurğulanan qəlbin mühüm rolu ilə üst-üstə düşür.
İslam alimləri də qəlbi insanın mənəvi inkişafında əsas rol oynayan bir orqan kimi görürlər. Məşhur İslam filosofları və sufilər insanın kamilliyə çatması üçün qəlbin saflaşdırılmasını və Allaha yönəlməsini vacib sayırlar.
Beləliklə, Quranın qəlbə verdiyi əhəmiyyət metaforik deyil. Qəlb sadəcə bir orqan deyil, insanın mənəvi, ruhi və hətta idraki dünyasının mərkəzidir. Elm inkişaf etdikcə, bu həqiqət daha aydın görünür.
Nəticə
Quranın qəlbi düşüncə və idrak mərkəzi kimi təqdim etməsi dərin mənaya malikdir. Müasir elmin qəlb və beynin əlaqəsini öyrənməsi bu həqiqətə işıq tutur. İslamda qəlb insanın mənəvi inkişafı və iman səviyyəsinin göstəricisi sayılır. İnsan yalnız ağılla deyil, qəlbi ilə də həqiqətləri dərk etməlidir.
Ona görə də, insanın qəlbini təmiz saxlamaq, onu mənəvi qidalandırmaq və daxili rahatlıq tapmaq üçün çalışmaq həm dini, həm də elmi baxımdan vacibdir.
Qəlb təkcə bir orqan deyil – o, ruhun və mənəviyyatın aynasıdır. İnsanın həyatında həqiqi uğur və xoşbəxtlik yalnız qəlb və ağlın birlikdə işləməsi ilə mümkündür.
