GİRİŞ – SON YAZI EKRANDA GÖRÜNDÜ, AMMA HƏKAYƏ BİTMƏDİ
Film sona çatanda zalda bir sükut olur. Sanki hamı nəfəsini tutur, nəsə demək istəyir, amma deyə bilmir. Kamera artıq söndürülüb. Ekranda “The End” yazılıb. Amma tamaşaçının içində nəsə danışır. Hiss, sual, təlatüm. Bu sükut – filmin sonuncu səhnəsi deyil, sonuncu fısıltısıdır. Kinonun sonda dediyi sirr – görünməz bir cavab, gizli bir nida, sadəcə ürəyə deyil, ruha pıçıldanan bir hissdir.
I. FİLMİN BİTMƏSİNDƏN SONRA BAŞLAYAN HİSS
Bəzən ən güclü səhnə – kamera dayandıqdan sonra içində yaşayan hissdir. Sonda rejissor sənə nəsə demir, sadəcə səni tək buraxır. Tamaşaçının ruhu ilə səhnə arasında bir boşluq yaranır. Və bu boşluqdan bir fısıltı doğur.? “Nomadland” filmində son səhnə – açıq yollar, boşluq, sükut. Söhbət bitib, amma sən hələ də danışmaq istəyirsən.
II. PƏRDƏ AŞAĞI ENİR – HƏQİQƏT ÜZƏ ÇIXIR
Pərdə enəndə tamaşa bitir, amma çox vaxt yalan da düşür. Kino boyu sən bir obrazla yaşayırdın, ona güvənirdin, onu sevirdin. Amma film bitəndə birdən fərqinə varırsan – sən sadəcə inandırılmışdın.
Kino səni aldadıbsa və sən bunu son səhnədə anlayırsansa – bu sənətin sirridir.
“Gone Girl” filmi bunu mükəmməl edir – tamaşaçı son anda başa düşür ki, bütün filmin içində olan obrazlar göründükləri kimi deyil.
III. FISILTININ GÜCÜ – SÖZSÜZ MƏNA
Kino sənəti yalnız danışmaq deyil, səssiz danışma sənətidir. Sonda eşitdiyin fısıltı – rejissorun sənə dediyi sonuncu etirafdır. O, bu etirafı ssenari ilə yox, səssizliklə, kamera ilə, işıqla deyir.
Tarkovski filmlərində son səhnələr çox zaman tam səssizdir. Amma sən o səssizlikdə yüzlərlə söz eşidirsən.
IV. TAMAŞAÇININ İÇİNƏ DEYİL, DAXİLİNƏ DÜŞƏN SON KADR
Son kadrlar – gözlə yox, ürəklə izlənilir. Sən daha aktyora, süjetə baxmırsan. Sən artıq özünə baxırsan.
“The Father” filmində son səhnə – yaşlı bir insanın yaddaşsızlığı içində çəkdiyi əzab – o səhnə ekranda bitir, amma tamaşaçının içində hələ də yaşamağa davam edir.
Bu, filmin yox, hissin davamıdır.
V. PƏRDƏ AŞAĞI ENİR, SƏN DAXİLƏ ENİRSƏN
Sən kinodan çıxırsan, amma sənlə bir şey dəyişib. Sən artıq əvvəlki deyilsən. Bəlkə bir fikir gəlib oturub beyninə. Bəlkə illərdir gizlənən bir sual sənin içində qalxıb səthə. Bu – filmin sənə ötürdüyü son sirrdir.
Hər film bir mesajla başlaya bilər.
Amma hər böyük film bir sirrlə bitməlidir.
VI. NƏ ÜÇÜN SƏN FİLMDƏ YOX, SƏHNDƏN SONRA AĞLADIN?
Bəzən filmin ortasında yox, sonunda göz yaşına qərq olursan. Çünki sən filmdə yox, öz içində nəyisə gördün. Film bitdi, amma sən öz həyatında bir səhnəni xatırladın.
Bir uşaq atasına sarılır – və sən içindəki ata həsrətini hiss edirsən.
Qoca qadın qaranlıq otaqda bir məktub oxuyur – və sən xatırlayırsan ki, oxunmamış məktubun var...
Bu anlarda kino səni buraxmır. O sənə baxmır. O səni tanıyır.
VII. KİNONUN SƏSSİZ MƏKTUBU – FİNALDA QALAN ETİRAF
Kino, bəzən sözlə deyil, kamera hərəkəti ilə etiraf edir. Rejissor bəzən sona heç nə əlavə etmir – çünki o bilir ki, ən güclü təsir – boşluqdur.
“In the Mood for Love” – rejissor Wong Kar-Wai filmin sonunda qəhrəmanın bir səsi belə yoxdur. Amma sən hər şeyi hiss edirsən. Sanki o sənə deyir: “Mən danışsaydım, sən ağlaya bilməzdin.”
VIII. PƏRDƏNİN ARXASINDA QALAN HƏQİQƏT – REJİSSORUN ƏN SƏMİMİ ANI
Rejissorun ən səmimi yeri filmin əvvəli yox, sonudur. Çünki orada artıq o sənə nəsə sübut etmək istəmir. O sadəcə səni buraxır. Və sən özünlə, səhnəsiz, musiqisiz, sözsüz öz həyatının sonuncu səhnəsi ilə üz-üzə qalırsan.
NƏTİCƏ – FİLM BİTİR, AMMA FISILTILAR QALIR
Bəzi filmlər yadda qalır.
Bəzi filmlər sevilir.
Amma bəzi filmlər sənin ruhunun içində yaşamağa başlayır.
Bu məqalə – o filmlərin şərəfinədir. Pərdə aşağı enəndə ağlamayan, amma içindən qopan səssiz fısıltını eşidənlər üçün yazılıb.
Kino susur, amma sən eşidirsən. Çünki sirr sənə aiddir.