Giriş: Mətbəxdən gələn qoxu uşaqlığın diliydi
Uşaqlığımızda bizi evə qaytaran bir səs yox idi – amma bir qoxu vardı. Mətbəxdən gələn isti yemək qoxusu. Bəzən dolma, bəzən dovğa, bəzən təzə bişmiş lavaşın buxarı... Hər evin bir ürəyi var, o da mətbəxdi. Amma mətbəxi mətbəx edən yalnız plitə və qazan deyil. Oranı ürəyə çevirən, anamızın bişirdikləridi.
1. Mətbəx bir qadının ürəyidir
Anam yemək bişirəndə sanki dua oxuyardı. O, sadəcə yemək hazırlamazdı – hər doğradığı soğanın, hər çırpdığı yumurtanın içində bir qayğı, bir sevgi, bir dua olardı.
Süfrəyə qoyulan hər boşqab, sadəcə yeməklə dolu deyil – bir ömrün zəhməti ilə, göz yaşları ilə, sevinc ilə doludur.
2. Əllə doğranan tərəvəzlər – nizamın və sevginin simfoniyası
Əllə doğranmış soğan, yarpaq yarpaq ayrılmış kələm, barmaqla yoxlanmış kartof – bunlar bir ananın qeyri-rəsmi aşbaz sənətidir.
Anam deyərdi:
“Əgər qarnını doyurmaq istəyirsənsə, bişir. Əgər könül doyurmaq istəyirsənsə, sevgi ilə bişir.”
3. Hər yemək bir fəslin xatirəsidir
Yaz – təzə göyərti, dovğa və nənəmin yığdığı quru nanə
Yazda mətbəxdə “yaşıl qoxu” olardı. Anam dovğa bişirər, nanəni əli ilə ovardı. Həmin dovğanın turşuluğu, qatığın yüngüllüyü – uşaqlıq xatirəsinin dadıydı.
Yay – dolmalar, badımcan, qarpız, plov
Anam yayda pomidor dolması edərdi. Bu dolma o qədər gözəl qoxardı ki, bəzən qonşular da pəncərəni açıb “ay qız, nə bişirirsən?” deyərdi.
Payız – mürəbbələr, lavaşana, alça kompotu
Mətbəx mürəbbə qoxuyardı. O qoxu hələ də məni sentyabra aparır.
Qış – isti sup, kartof püresi, sobada bişən yeməklər
Qışda anamın sobada bişirdiyi kartof-toyuq bir nağıl idi. Bayırda qar yağanda, evdə o qoxu olsa, insan xoşbəxtdi.
4. Süfrə – ailənin ritmi
Süfrə sadəcə yemək masası deyil. Anam süfrəni açanda hamımız bir yerə toplanardıq. Orada susan da danışardı, danışan da dinlərdi.
Anam hər kəsi tanıyırdı: “bunun çörəyin içini yemir, bunun dolmanı suz sevir, bu xiyar turşusu istəyir.”
Bu səssiz müşahidə sevgidən doğurdu.
5. Ənənəvi reseptlər – yaddaşdan kitab kimidir
Anamın əzbər bildiyi, heç bir kağızda yazılmayan reseptlər var:
-
Sulu küftə
-
Qat-qat yuxa ilə hazırlanan paxlava
-
Gavalı ilə bişmiş ət
-
Südlü aş
Bunlar hər evin özünəxas səsidir.
6. Xəstəlikdə bişən şorbalar – şəfqətin dadı
Xəstə olduğum günlərdə anamın bişirdiyi toyuq şorbası, dərmandan daha təsirli idi. Təzə bişmiş supun buxarı ilə birgə, ana nəfəsi də gəlib dəyirdi sinəmə.
Şorbanın içindəki sadə inqrediyentlər – toyuq, yerkökü, duz, sevgi...
7. Qonaq gələndə bişən yeməklər – mətbəxin şərəf hissi
Anamın qonaq gələn günlərdəki həyəcanı başqa idi.
“Qonaq evin bərəkətidi” deyərdi.
O gün süfrə daha zəngin, bişənlər daha bol, mətbəx daha işıqlı olardı:
-
Səbzəli plov
-
Tavada balıq
-
Qozlu paxlava
-
Kətə
-
Kənd çayı və gül mürəbbəsi
8. Mətbəxdə keçən dərs saatları
Anam heç “otur, öyrədirəm” deməzdi. Sadəcə yanında durmağım kifayət idi.
Nə zaman duz əlavə etməli?
Hansı yeməyə sirkə yaraşar?
Kartofu qaynadarkən necə soyulmamalıdır?
Bunlar mətbəxdə keçən həyat dərsləri idi.
9. Qoxularla gələn xatirələr
Hər yemək bir xatirə gətirir. Məsələn:
-
Qatıq qoxusu → yayda həyətdə içilən ayran
-
Soğan qoxusu → sobada bişən küftə
-
Sarıkök → süfrədə nənəmin qızardılmış plovu
Mətbəx yalnız mədə deyil, xatirələrin də saxlandığı məkandır.
10. Anam yox, mətbəx susur
Bəzən anam bir neçə gün yemək bişirməsə, ev səssiz olur. O plitənin cızıltısı, qazanların qapağının taqqıltısı, qaşığın qarışdırma səsi... bunlar evin nəfəsidir.
Anam mətbəxdə olmayanda, ev də darıxır sanki.
Nəticə: Mətbəx ürəkdirsə, ana onun döyüntüsüdür
Ananın bişirdiyi yeməklər sadəcə qarını deyil, ruhu doyurur. O yeməklər qarnı tox, amma könlü ac olan uşağın göz yaşını dayandırır.
Mətbəx plitə, tava, qazan deyil. Mətbəx ana nəfəsidir, qadın sevgisidir, ailə istiliyidir.
Ona görə də deyirik:
Mətbəx deyil, ürəkdi orası.
Çünki orada sevgi bişir.
