Kiməm Mən? – Şəxsiyyət Axtarışında Bir Həyat

GİRİŞ

“Kiməm mən?” – bu sual bəlkə də insan ruhunun ən dərin, ən titrək səslərindən biridir. Günlərin birində sakitcə pəncərəyə baxarkən, ya da gecənin qaranlığında daxili səssizliyə qulaq asarkən bu sual hər kəsin içində bir dəfə də olsa doğulub: Mən kiməm əslində? Adım, yaşım, vəzifəm, ailəmin mənə verdiyi kimlik, ya da cəmiyyətin mənə biçdiyi rolmü mənim həqiqi "mən"imdir?

Hər bir insan öz iç dünyasında bir səyahətə çıxır – bu səyahət bəzən uzun, bəzən sancılı, amma hər zaman anlam doludur. Şəxsiyyət axtarışı yalnız psixoloji bir proses deyil, həm də ruhun öz köklərini, mənasını, yerini tapmağa çalışmasıdır. Bu yazıda şəxsiyyətin formalaşma yolları, maskalar, travmalar, qorxular və özünü tanıma mərhələləri haqqında ətraflı danışacağıq. Hər hissədə “mən kiməm?” sualına bir addım daha yaxınlaşmağa çalışacağıq.

1. Özünü tanımaq ehtiyacı haradan gəlir?

İnsan yalnız yaşamaqla kifayətlənmir – o, niyə yaşadığını və kim olduğunu anlamaq istəyir. Bu, onu digər canlılardan fərqləndirən əsas xüsusiyyətdir. Bioloji varlıq olmağın yanında insan həm də şüurlu varlıqdır – daxili aləmi olan, keçmişi xatırlayan, gələcək haqqında düşünən, mənanı axtaran varlıqdır.

Bu ehtiyac uşaq yaşlarında formalaşır. Valideynlərin, müəllimlərin və ətraf mühitin təsiri ilə formalaşan ilkin "mən" obrazı zamanla dəyişir. Yeniyetməlik dövrü bu axtarışın intensivləşdiyi mərhələdir. İnsan ailədən ayrılmaq, cəmiyyətə inteqrasiya olmaq və öz fərdiliyini ortaya qoymaq istəyir. Yetkin yaşda isə bu sual daha çox mənəvi məna kəsb edir. Uğur, karyera, ailə kimi xarici göstəricilər olsa da, daxildə boşluq hissi insanı öz “mən”ini axtarmağa məcbur edir.

2. Şəxsiyyətin formalaşmasında genetik və sosial təsirlər

Şəxsiyyət nə tamamilə doğuşdan gələn, nə də yalnız cəmiyyətin verdiyi bir kimlikdir. O, bu iki gücün – genetik irsiyyət və sosial təcrübənin – qarşılıqlı təsirindən formalaşır. Genetik olaraq biz müəyyən temperamentlə doğuluruq. Bəzilərimiz təmkinli, digərlərimiz isə emosional ola bilərik. Bu, doğuşla gələn xüsusiyyətdir.

Amma bu genetik xüsusiyyətlər yaşadığımız mühitlə formalaşır. Ailəmiz, məktəb, dostlar, dini və mədəni inanclar, medianın təsiri – bütün bunlar bizə kim olduğumuzu göstərən güzgülərdir. Əgər bir uşaq daim tənqid olunursa, o, özünü "yetərsiz" hiss edəcək. Əgər daim təriflənirsə, onun eqosu həddindən artıq şişə bilər. Yəni şəxsiyyət yalnız “mən kiməm?” sualına cavab deyil, həm də “ətrafdakı insanlar mənim kim olduğumu necə görür?” sualına verilən cavabdır.

3. Maskalar və əsl “mən” – Sosial şəxsiyyətlə daxili şəxsiyyətin fərqi

Cəmiyyət bizdən rollar gözləyir: yaxşı övlad, nümunəvi vətəndaş, məsuliyyətli işçi, qayğıkeş valideyn. Biz bu rolları oynamalı oluruq, çünki sosial həyat belə tələb edir. Amma bu rollar bəzən bizim həqiqi şəxsiyyətimizi gizlədir. Hər insanın içində bir “əsl mən” var – qorxularla, arzularla, keçmiş xatirələrlə dolu bir daxili dünya. Amma biz onu gizlədirik, çünki cəmiyyət bu gerçək "mən"i bəyənməyə bilər.

Sosial şəxsiyyətlə daxili şəxsiyyətin arasındakı bu boşluq bəzən insanda diskomfort, hətta depressiya yaradır. “Heç kim məni tanımır”, “özümü itirmişəm” kimi ifadələr bu daxili konfliktin nəticəsidir. Əgər insan öz içindəki səsi dinləyə bilmirsə, o, həyat boyu başqalarının istəyinə uyğun yaşar və özünü tapmadan ölər.

4. Keçmişin izləri – Uşaqlıq və travmaların təsiri

Uşaqlıqda yaşanan hadisələr şəxsiyyətin formalaşmasında həlledici rol oynayır. Tərk edilmiş bir uşaq böyüyəndə bağlanmaqda çətinlik çəkə bilər. Daim qınanmış bir uşaq özünü sevməməyi öyrənə bilər. Uşaqlıq travmaları – istər fiziki, istər emosional – insanın kimlik quruluşunu deformasiya edə bilər.

Travmalar bir növ ruhun gizli qırığıdır. Onlar illərlə unudulmuş kimi görünür, amma bir gün bir səslə, bir qoxuyla, bir baxışla geri qayıdır və insanı silkələyir. Travma ilə üzləşməyən insan özünü tam tanıya bilməz, çünki onun şəxsiyyəti qorunmaq üçün qurulmuş divarların arxasında gizlənib.

5. Qorxular, komplekslər və özünüdərkdə maneələr

İnsan özünü tanımaqdan bəzən qorxur. Çünki içində nə ilə qarşılaşacağını bilmir. Bəlkə də o, zəifdir, bəlkə də paxıldır, ya da özünə belə etiraf edə bilmədiyi arzulara sahibdir. Bu qorxu insanın özünə yaxınlaşmasına mane olur. Nəticədə insan öz əsl “mən”indən uzaq düşür.

Komplekslər də bu prosesin düşmənidir. "Məndən heç nə alınmaz", "mən yaxşı deyiləm", "heç kim məni sevmir" kimi düşüncələr insanı psixoloji zəncirlərə bağlayır. Bu zəncirləri qırmadan şəxsiyyətin azad şəkildə formalaşması mümkün deyil.

6. Kim olmaq istəyirik və kimik? – Arzularla reallığın toqquşması

Hər bir insanın içində ideal bir “mən” var. Bu, olmaq istədiyimiz obrazdır. Lakin reallıqla bu ideal arasında çox zaman uçurum olur. Məsələn, bir insan cəmiyyətə faydalı alim olmaq istəyir, amma ailə təzyiqi ilə iqtisadçı olur. Və ya bir qadın yaradıcı ruhlu rəssam olmaq istəyir, amma cəmiyyətin təzyiqi ilə evdar qadın kimi qalır.

Bu uyğunlaşmazlıq insanın daxili gərginliyini artırır. Kim olduğunu bilməyən, amma kim olmaq istədiyini bilən bir insan öz varlığını sıxılmış şəkildə yaşayır. Bu vəziyyətdən çıxış yolu — öz idealına çatmaq üçün kiçik, amma məqsədli addımlar atmaqdır. Əsas odur ki, insan daxildə kim olmaq istədiyini heç vaxt unutmasın.

7. Şəxsiyyət inkişafı – Özünü qəbul etmək və dəyişmək

Şəxsiyyət statik deyil – o, dinamik və dəyişkəndir. İnsan istəsə, dəyişə bilər. Amma bu dəyişimin başlanğıcı — özünü qəbul etməkdir. Əgər insan öz qüsurlarını, zəif tərəflərini və keçmişdə etdiyi səhvləri qəbul edə bilirsə, o zaman inkişaf mümkündür.

Özünü qəbul etmək, “Mən eləyəm və yenə də dəyərliyəm” deməkdir. Bu cümlə insanın psixoloji olaraq özünü şəfa etdirməsinin ilk mərhələsidir. Özünü sevən və qəbul edən insan başqalarını da sevməyə başlayır. O, maskalara ehtiyac duymur və azad yaşamağa başlayır.

8. Psixoloji metodlarla özünü kəşf

Özünü tanımaq üçün müxtəlif psixoloji metodlar mövcuddur:

• Jurnal yazmaq – duyğularını və düşüncələrini qeyd etmək

• Meditasiya və mindfulness – bu anın içində olmaq, özünü dinləmək

• Şəxsi terapiya – peşəkar kömək ilə daxili səsə qulaq asmaq

• Ədəbiyyat və incəsənət – sənət vasitəsilə özünü ifadə etmək

• Psixoloji testlər – şəxsiyyət tipini anlamağa kömək edən vasitələr

Bu metodlar vasitəsilə insan öz daxili dünyasına bir addım daha yaxınlaşa bilər. Özünü tanımaq həyatın son nöqtəsi deyil, həyat boyu davam edən bir prosesdir.

NƏTİCƏ

“Kiməm mən?” sualının tək bir cavabı yoxdur. Bəzən bu cavab bir xatirədə gizlənir, bəzən bir baxışda, bəzən də gecə saatlarında sükut içində səslənən bir hissdə. Hər insan bu suala öz həyatının fərqli mərhələlərində müxtəlif cavablar verə bilər. Amma vacib olan cavab deyil, axtarışın özüdür.

Həqiqi xoşbəxtlik, rahatlıq və daxili sülh yalnız özünü tanıyan, özünü qəbul edən və özünü sevən insanlara nəsib olur. Bu yol bəzən çətin, bəzən tək, amma hər zaman sənə aparan yoldur.

Oxucuya Son Söz

Əgər bu yazının bir yerində özünü gördünsənsə… bil ki, tək deyilsən. "Kiməm mən?" sualı sənə qəribə gəlirsə, bu – artıq o sənin içində doğulub deməkdir. Cavabı isə heç də tələsik tapılmır, o həyatın özü qədər yavaş, özü qədər dərin gəlir.

Shefeq.com sənin bu axtarış yolundakı dostundur. Burada yazılan hər söz, hər cümlə – sənin kimi hiss edən, düşünən insanlar üçündür. Biz buradayıq – səssiz suallar, daxili cavablar və mənalı yollar üçün.

Unutma: Sən təkcə bir ad, bir peşə, bir vəzifə deyilsən. Sən bir kainatsan. Və bu kainat sənin özünü tanımağınla başlar.   

Sən necə düşünürsən?

"Kim olduğunu düşünürsən? Özünü tanımaq üçün hansı yolları sınamısan?"
Bəlkə sən də bu yolun yolçususan? Düşüncələrini bizimlə paylaş – çünki hər səs bir işıq, hər rəy bir addımdır.a

Rəylərdə fikirlərini bölüş!
Sənin təcrübən, hisslərin və sualların bu mövzuda başqa birinin ruhuna da toxuna bilər…