SƏXSİYYƏTLƏR
Giriş İbn Sina (980-1037), Qərbdə Avicenna adı ilə tanınan, İslam Qızıl Dövrünün ən böyük alimlərindən biri hesab edilir. O, tibb, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya, kimya və bir çox digər sahələrdə dərin biliklərə malik olmuşdur. Xüsusilə, "Tibb Qanunu" adlı əsəri əsrlərlə Qərb və Şərqdə tibb elminin əsas kitablarından biri kimi qəbul edilmişdir. Bu məqalədə İbn Sinanın həyatı, elmi nailiyyətləri və onun dünya elminə təsiri geniş şəkildə araşdırılacaqdır.
1. İbn Sinanın Həyatı və Təhsili İbn Sina 980-ci ildə indiki Özbəkistan ərazisində yerləşən Buxara şəhəri yaxınlığında doğulmuşdur. Atası Samani dövləti üçün işləyən dövlət məmuru idi və İbn Sinanı erkən yaşlarından elmə təşviq edirdi. Uşaqlıqdan parlaq zəka nümayiş etdirən İbn Sina, on yaşında Quranı əzbərləmiş, gənc yaşlarında məntiq, fəlsəfə və riyaziyyat sahələrində dərindən biliklər əldə etmişdir. O, xüsusilə Aristotelin fəlsəfi əsərlərini öyrənmiş və onlara dair öz izahlarını yazmışdır.
Onun tibbi təhsili isə 16 yaşından başlamışdır. O, müxtəlif həkimlərlə işləyərək tibbin əsaslarını mənimsəmiş, daha sonra isə öz müşahidələri və təcrübələri əsasında yeni müalicə üsulları tətbiq etmişdir. 18 yaşında artıq məşhur bir həkim kimi tanınırdı.
2. İbn Sinanın Elmi Nailiyyətləri İbn Sina öz dövrünün ən çox əsər yazan alimlərindən biri olmuşdur. Onun 450-dən çox kitab yazdığı bildirilir, lakin bunların yalnız 240-ı bizim dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. O, əsasən tibb və fəlsəfə sahəsində yazdığı əsərləri ilə tanınır.
Tibb Sahəsində Əsərləri İbn Sinanın ən məşhur əsəri "Tibb Qanunu" ("Al-Qanun fi al-Tibb") adlanır. Bu əsər beş cilddən ibarət olub, tibbi biliklərin sistemləşdirilmiş bir təsvirini təqdim edir. "Tibb Qanunu" tibb sahəsində sistemli yanaşmanın ilk nümunələrindən biri hesab olunur və əsrlər boyunca Avropa və İslam dünyasında dərslik kimi istifadə olunmuşdur. Bu kitabda anatomiya, fiziologiya, farmakologiya və xəstəliklərin müalicəsi geniş şəkildə izah edilir.
O, həmçinin yoluxucu xəstəliklərin təbiətini izah etmiş, bəzi xəstəliklərin hava və su vasitəsilə yayılmasını təsvir etmişdir. Həmçinin, psixosomatik xəstəliklər və psixoterapiya sahəsində mühüm töhfələr vermişdir.
Fəlsəfə və Elmlər Sahəsində Nailiyyətləri İbn Sina Aristotelin fəlsəfəsini inkişaf etdirərək, onu İslam təfəkkürü ilə birləşdirmişdir. Onun "Şifa Kitabı" ("Kitab al-Şifa") fəlsəfə, məntiq, metafizika və təbiət elmləri ilə bağlı ensiklopedik bir əsərdir. O, bu əsərində məntiqin və təfəkkürün insan idrakında necə mühüm rol oynadığını izah edir.
O, eyni zamanda fizika və astronomiya sahələrində də yeniliklər gətirmişdir. İşığın təbiəti, optik qanunlar və astronomik müşahidələr sahəsində onun əsərləri sonrakı alimlərə böyük təsir göstərmişdir.
3. İbn Sinanın Dünya Elminə Təsiri İbn Sina həm Şərqdə, həm də Qərbdə böyük nüfuz qazanmışdır. Onun əsərləri XII əsrdə Latın dilinə tərcümə olunaraq Avropa universitetlərində dərs vəsaiti kimi istifadə edilmişdir. Xüsusilə, "Tibb Qanunu" Avropada XVI əsrə qədər tibbi təhsilin əsas hissəsi olmuşdur.
Onun fəlsəfi ideyaları həm İslam, həm də Qərb fəlsəfəsinə təsir etmiş, xüsusilə, Tomas Aquinas və digər Orta əsr filosoflarının işlərində iz qoymuşdur.
4. İbn Sinanın Ölümü İbn Sina həyatının son illərini İsfahan və Həmədan şəhərlərində keçirmişdir. O, həm dövlət işlərində çalışır, həm də elmi araşdırmalarına davam edirdi. Lakin, uzun illər boyu gördüyü gərgin işlər, səhhətinə mənfi təsir etmişdir. Onun həzm sistemi ilə bağlı ciddi problemlər yaşadığı bildirilir.
Bəzi mənbələrə görə, o, öz xəstəliyini müalicə etməyə çalışsa da, vəziyyəti getdikcə pisləşmiş və 1037-ci ildə 57 yaşında Həmədanda vəfat etmişdir. Onun məzarı bu gün də Həmədan şəhərində yerləşir və ziyarətgah kimi qəbul edilir.
Nəticə İbn Sina öz dövrünün və ümumiyyətlə insan tarixinin ən böyük alimlərindən biri kimi qalır. Onun tibb, fəlsəfə və digər elmi sahələrdə verdiyi töhfələr hələ də tədqiqatçılar tərəfindən araşdırılır və istifadə edilir. O, yalnız bir alim deyil, həm də elmin sərhədlərini genişləndirən, bilikləri sistemləşdirən və gələcək nəsillərə dəyərli miras qoyan bir dahidir.
