Giriş
İnsan öz hərəkətləri ilə təkcə fiziki dünyaya yox, həm də qeyri-maddi sahəyə iz qoyur. İslam inancına görə, bu izlər əməl dəftəri adlanan ilahi bir qeydlər sistemində saxlanılır. Sən susanda da, düşünəndə də, hətta niyyətində belə, bu dəftər yazılmağa davam edir. O, sənin həyatının, xatirələrinin, niyyətlərinin və hərəkətlərinin tərtib olunduğu bir ilahi sənəddir.
Bu məqalədə əməl dəftəri anlayışının dini, fəlsəfi, psixoloji və hətta müasir texnologiya ilə paralelləri təhlil olunacaq. Sən yazmasan da yazılan bu dəftərin bizə nə öyrətdiyini və gündəlik həyatımıza necə istiqamət verdiyini araşdıracağıq.
1. Əməl dəftəri nədir?
Əməl dəftəri – İslamda hər insanın əməllərinin mələklər tərəfindən qeyd olunduğu qeyri-maddi kitabdır. Quran ayələrinə əsasən:
“Hər insanın etdiyini boynuna bağlamışıq. Qiyamət günü onun üçün açıq bir kitab çıxaracağıq.” (İsra, 13)
Əməl dəftəri:
-
Təkcə söz və hərəkətləri deyil,
-
Daxili niyyətləri,
-
Qəlbdən keçən istəkləri də qeyd edir.
2. Yazanlar – Kiramən Katibin
Əməl dəftəri iki mələk tərəfindən yazılır:
-
Sağdakı mələk yaxşı əməlləri,
-
Soldakı mələk isə pis əməlləri qeyd edir.
Onlar daim insanın yanındadır və heç bir sözü, davranışı və düşüncəni qaçırmırlar:
“İnsan bir söz belə deməz ki, yanında onu qeyd edən bir gözətçi olmasın.” (Qaf, 18)
Bu mələklər insanı mühakimə etməz – sadəcə qeyd edərlər.
3. Qiyamət günü – dəftərin açıldığı an
Əməl dəftəri Qiyamət günü açılacaq və insan özü oxuyacaq:
“Kitab (əməl dəftəri) qoyular. Günahkarları isə onun içindəkilərdən qorxmuş görərsən. Onlar deyərlər: Vay halımıza! Bu nə kitabdır ki, heç bir kiçik və böyük əməli buraxmayıb?” (Kəhf, 49)
Bu məqamda insanın əməlləri inkar olunmaz şəkildə qarşısına qoyulacaq.
4. Tövbə və düzəliş – Dəftəri dəyişmək mümkündürmü?
İslamda gözəl xüsusiyyətlərdən biri budur: əməl dəftəri dəyişə bilər. Tövbə, peşmanlıq, dua və yaxşılıqlar:
-
Günahların silinməsinə;
-
Hətta pis əməllərin yaxşıya çevrilməsinə səbəb ola bilər.
“Kim tövbə edərsə, iman gətirərsə və yaxşı iş görərsə – Allah onların pis əməllərini yaxşı əməllərə çevirər.” (Furqan, 70)
Bu ümid qapısı insanı ruhdan salmır – dəyişməyə təşviq edir.
5. Psixoloji təsiri – Məsuliyyət və vicdan
Əməl dəftəri inancı insanın:
-
Öz vicdanına daha çox qulaq asmasına;
-
Tək qalanda belə düzgün davranmasına;
-
Öz davranışlarını qiymətləndirməsinə;
-
Niyyətlərinə belə nəzarət etməsinə səbəb olur.
Bu inanc özünü qiymətləndirmə, günahdan çəkinmə və özünü inkişaf etdirmə baxımından psixoloji müsbət təsir yaradır.
6. Texnoloji paralellər – Rəqəmsal izlər və əməl dəftəri
Bu gün internetdə etdiyimiz hər klik, baxış, mesaj və paylaşım yadda qalır:
-
Google tarixçəmiz,
-
Sosial media fəaliyyətlərimiz,
-
Mobil izləmələrimiz,
-
Səs və video qeydlər.
Bu, bir növ rəqəmsal əməl dəftəridir. Bu paralel, İslamın on dörd əsr əvvəl xəbər verdiyi qeydlər sisteminin müasir texnologiyada təzahürüdür.
7. Uşaqlara əməl dəftəri necə öyrədilməlidir?
Əməl dəftəri inancı uşaqlara:
-
Qorxu ilə deyil, məsuliyyət hissi ilə;
-
Məhəbbətlə və izahla;
-
Tərbiyənin tərkib hissəsi kimi;
-
Hər yaxşılığın yazıldığına ümid verərək; öyrədilməlidir.
Uşaq bilməlidir ki, o həm görünür, həm də yazılır. Həm şəfqət, həm diqqət tələb edir.
8. Hər şey yazılırmı? – Səssiz niyyətlər də?
Bəli, Quran və hədislərdə göstərilir ki, niyyət belə yazılır:
-
Yaxşı niyyət edilib icra olunmasa belə – savab yazılır;
-
Pis niyyət edilib icra olunmasa – yazılmaya da bilər;
-
Amma niyyət edilib əmələ çevrilərsə, tam qeyd olunur.
Bu da göstərir ki, əməl dəftəri həm ədalətlidir, həm mərhəmətli.
9. Əməl dəftərinin sətirlərində həyatımızın kodları
Əməl dəftərində:
-
Günün ilk salamı,
-
Səssizcə edilən yaxşılıq,
-
Göz yaşları,
-
Bağışlama,
-
Yalan,
-
Susmaq,
-
Dua,
-
Oxunan kitab,
-
Qısqanclıq,
-
Minnətdarlıq,
-
Və hətta içimizdəki imtahanlar yazılır.
Yəni dəftər sadəcə davranışları yox, ruh halımızı da daşıyır.
10. Nəticə – Yazılanlar silinmir, amma yönləndirilə bilər
Sən yazmasan da yazılır. Amma sən dəyişsən, yazılanların yönü dəyişə bilər. Əməl dəftəri:
-
Həyatımıza güzgü;
-
Ruhumuza radar;
-
Gələcəyimizə yol xəritəsidir.
Bu dəftər, sadəcə axirət üçün yox, bu gün daha yaxşı bir insan olmaq üçün də bizə lazımdır.
Sual və Rəy:
Əgər bu gün əməl dəftəriniz açılsaydı – siz nə oxumaq istəyərdiniz? Yazılmasını istəmədiyiniz nə qədər söz, niyyət və hərəkət var?
Fikirlərinizi bizimlə paylaşın. Ola bilər ki, bir düşüncə – gələcək bir sətiri dəyişdirə bilər.