Giriş – Ruhun Səssiz Çağırışı
Kino – yalnız obrazların deyil, insan ruhunun kameralara pıçıldadığı dualardır. Bəzən bir səhnədə danışan yoxdur, amma bir nəfəs qədər səmimi, bir baxış qədər dərin bir hiss keçir. Sözlə deyil, susqunluqla baş verən bu səhnələr sanki dua kimidir. Görünmür, amma var. Səssizdir, amma hiss olunur. Film ekranda hərəkət edə bilər, amma dua orada donub qalır – sonsuz bir anda.
I. Dua Nədir? Kino Nə Zaman Ona Çevrilir?
Dua – ürəyin Allahla tək qalmasıdır. Bəs kino nə vaxt dua olur?
Kino dua olanda baş verənləri göstərmir, baş verməyənlərin boşluğunu hiss etdirir. Əsl dua kimi – görünməyənlə bağlıdır, səssiz və dərindir.
Andrey Tarkovski deyirdi:
“Kino – zamandan kəsilmiş bir dua kimidir.”
Onun filmlərindəki uzun, səssiz kadrlar... məsələn, bir otaqda yanan şam, arxa planda yavaş-yavaş axan su... bütün bunlar dua kimi dəymədən toxunan metafizik səhnələrdir.
II. Səssizlikdən Yaranan Hiss – Göz Yaşının Səsi
Bəzən bir filmdə heç bir musiqi, heç bir söz olmur. Sadəcə bir göz yaşının yanaqdan süzülməsi... bu, dua kimidir. Tamaşaçı baxır və içində bir səda eşidir: öz səsini. O göz yaşı ona aiddir.
Filmdə səssizlik varsa və sən o səssizlikdə boğulursansa – bu artıq səhnə deyil, bu sənə yönəlmiş bir duadır.
III. Ekranda Donan Dua – Sürətlə Hərəkət Edən Dünyada Sükutun Dirənişi
Bugünkü kinolar dinamikdir, effektlidir, sürətlidir. Amma bu sürətin içində bəzən bir səhnə dayanır. Sanki rejissor deyir:
“Burda dayan. Hiss et. Dua et.”
Məsələn:
-
“The Tree of Life” filmində Terrence Malick kameranı yuxarı qaldırır. İşıq süzülür, arxa planda ilahi səda var. Heç bir konkret hadisə yoxdur. Ancaq bu səhnə – dua qədər təmiz və ağırdır.
IV. Kamera Allahı Görürmü? – Ruhani baxışın kino dili
Kameranın görə bilmədiyi şeylər var. Amma bəzən rejissorlar kameralara görünməyəni hiss etdirmək üçün möhtəşəm üsullar seçirlər.
“The Passion of Joan of Arc” (Carl Dreyer, 1928) filmində Joan kameraya baxarkən heç bir xüsusi effekt, musiqi və ya diyaloq yoxdur. Ancaq onun gözlərində bir dua görünür. O göz yaşları sadəcə aktrisa oyunu deyil, Allaha yönəlmiş bir niyazdır.
V. Göz Yaşının Filmə Düşməsi – Ruhun Vizual Tərcüməsi
Bəzən göz yaşı bir obrazın hissi olur. Amma bəzən o rejissorun öz dualarının tərcüməsidir. Kamera rejissorun içindəki səssiz etirafı çəkir. Hər tamaşaçı isə bu kadrı öz göz yaşına çevirir.
Film yalnız bir hekayə deyil, bəzən bir insanın qırıq səsi, bəlkə də qəbul edilməmiş duasıdır.
VI. Hekayənin Yarımçıq Qaldığı Yerdə Dua Başlayır
Bir film sona çatır... ancaq bəzi suallar cavabsız qalır. Bu, rejissorun səni tam cavab yox, hisslərlə baş-başa qoymaq istəməsidir. Yəni sənə cavab deyil, dua verir.
Kiarostami-nin filmləri buna nümunədir. “Taste of Cherry” filmində son səhnədə hər şey sönür. Film qurtarır, amma içində nəsə tamamlanmır. Və sən içində soruşursan: “Bəs sonra nə oldu?”
Cavab yoxdur. Dua isə içində başlayır.
VII. Film Zalda Bitir, Amma Dualar Tamaşaçıda Davam Edir
Sən zalı tərk edirsən, film çoxdan bitib. Amma içində bir səhnə hələ danışır. O səhnə sənə nəsə demədi, amma sən orada özünü eşitdin.
Bu – filmə düşmüş duadır.
“Film bitdi. Amma mən o baxışı unuda bilmirəm.”
“O səssizlik məni sanki qucaqladı.”
“O anda nəsə dedilər. Amma heç nə demədilər...”
Bu cür reaksiyalar vizual duanın gücüdür.
VIII. Dua Çəkilə Bilərmi? – Kamera və Allah arasında görünməyən körpü
Bu sual bəlkə də əsrlərlik filosofların sualıdır. Amma kino sənəti deyir:
“Mən çəkə bilmərəm. Amma hiss etdirə bilərəm.”
Əsl rejissor – kamerası ilə dua etməyi bacarandır. O, görüntü ilə Allahla danışmağın yolunu tapır. Film ssenarisi dua, montaj zikr, musiqi isə səssiz təsdiqə çevrilir.
Nəticə – Kinonun Ən Dərin Səhnəsi: Sözsüz Dua
Sən nə qədər film izləmisənsə, yəqin ki, ən çox təsirləndiyin səhnələr danışmayan, hərəkət etməyən, sadəcə baxan, sadəcə susan obrazlar olub. Çünki o anda sən filmə yox, öz içinə baxırsan. Və bu baxış – bir duadır.
Ekranda donan dua – bir aktyorun gözündə, bir səhnənin susqunluğunda, bir rejissorun niyyətsiz baxışında yatır.