DÜNYA
Təsəvvür et: Sən danışdığın dili dünyada başqa heç kim anlamır. Hətta öz fikirlərini bölüşmək istədiyin bir insan belə yoxdur. Bu, təkcə dil yox, daxili bir dünya, bir mədəniyyət, bütün bir xalqın ruhudur — və sən onun son nəfəsi olursan.
Dil sadəcə ünsiyyət vasitəsidir?
Əsla. Dil həm də:
-
Tarixdir
-
İrsdir
-
Kimlikdir
-
Duyğudur
Bu səbəbdən dünyada yalnız 1 nəfərin danışdığı dillərin olması sadəcə kədərli fakt yox, bir mədəniyyətin yox olmaq üzrə olması deməkdir.
Bu cür dillər harada var?
UNESCO-ya görə, hal-hazırda dünyada 6 mindən çox dil mövcuddur. Onların təxminən 2,500-ü təhlükə altındadır. Bəzi dilləri isə sadəcə 1 nəfər bilir.
Aka-Bo dili (Andaman adaları)
Bu dili danışan sonuncu insan — Boa Sr adlı qadın, 2010-cu ildə vəfat etdi. Onunla birlikdə dil də öldü. O, tərcüməçi olmadan kiminləsə danışa bilmirdi.
Ayapaneco dili (Meksika)
Bu dil uzun illər yalnız 2 nəfər tərəfindən danışılırdı — və maraqlısı odur ki, onlar bir-birini sevmədiyi üçün danışmırdılar!
Tədqiqatçılar onları barışdırmağa çalışdı ki, dil yaşasın.
Taushiro dili (Peru Amazonu)
Bu dilin yalnız 1 danışanı qalıb — Amadeo García García. O danışanda, sanki bütün bir tayfanın xatirələri ilə söhbət edir. O, artıq yaşlıdır və onunla birlikdə dil də yox olacaq.
Wukchumni dili (Kaliforniya, ABŞ)
Bu dili bilən yalnız Marie Wilcox adlı qadın idi. O, sözlük yazaraq, audio kitablar hazırlayaraq dilini qorumağa çalışırdı. Onun cəhdləri bu dildə bir az da olsa iz buraxmağa imkan verdi.
Niyə belə olur?
Dil niyə yox olur? Çünki:
-
Yeni nəsillər böyüklərin dilini öyrənmir
-
Qloballaşma yerli dilləri sıxışdırır
-
Məcburi miqrasiya və müharibələr dillərin dağılmasına səbəb olur
-
Rəsmi dillər təhsil və idarəetmədə üstünlük təşkil edir
1 nəfərlik dilin psixologiyası
Təsəvvür et, sən:
-
Uşaqlıq xatirələrini danışa bilmirsən
-
Dualarını, arzularını, xəyallarını heç kimlə paylaşa bilmirsən
-
Yalnız danışanda — özünü anlayırsan
Bu, dərin bir tənhalıqdır və eyni zamanda qürurdur: sən bütün bir mədəniyyəti yaşadan son nəfərsən.
Nə etmək olar?
Bu dilləri qorumaq üçün:
-
Sözlüklər və arxivlər tərtib olunmalıdır
-
Video və audio yazılar çəkilməlidir -
Rəqəmsal platformalarda yaşadılmalıdır
-
Uşaqlara və gənclərə oyunlarla, hekayələrlə öyrədilməlidir
-
Dövlət səviyyəsində dəstək verilməlidir
Nəticə
Dilin ölməsi — bir xalqın, bir ruhun, bir dünya baxışının səssizcə yoxa çıxmasıdır.
O son danışan insan danışdığı zaman, sanki kimsə qulaq asmadan oxunan son dua səslənir…
Dünya isə... dinləmək üçün bəzən çox gec olur.
