SƏXSİYYƏTLƏR
Tarixin sirli dumanları arasında addımlayan bir şxsiyyət var ki, onun kimliyi min illərdir ki, araşdırılır. Bəziləri onu rəvayət, bəziləri mif, digərləri isə real şəxs hesab edir. Dədə Qorqud kim idi? O, dərviş, ozanmı, yoxsa tarixi bir simamı?
Əfsanə, yoxsa Tarix?
"Kitabi-Dədə Qorqud" dastanımızı oxuyanda qarşımıza qeyri-adi bir müdrik ozanın obrazı canlanır: O, gələcək hadisələri əvvəlcədən deyən, toplumun qədərini şərh edən, hikmət dolu sözlər söyləyən bir qocadır. Oğuz ellərinin yaddaşında qalmış bu müdrik şəxs tarixin dərinliklərinə enəndə kimliyini daha da sirli edir.
Reallıqdan izlər
Bəzi tarixçilər Dədə Qorqudun gerçəkdə mövcud olduğunu iddia edirlər. Onların səylədiklərinə görə, o, VIII-IX əsrlərdə yaşamış və oğuz tayfaları arasında məşhur olmuş bir ozan idi. Bu iddianın əsaslarından biri, Dədə Qorqudun adının müxtəlif mənbələrdə çəkilməsidir. Məsələn, Orxon-Yenisey yazılı abidələrində Dədə Qorquda bənzəyən bir ozandan bəhs edilir. Həmçinin, Səlcuq dövründə yazılmış bəzi əsərlərdə də onun adına rast gələ bilərik.
Əfsanəvi Qorqud
Amma bəziləri iddia edir ki, Dədə Qorqud tarixi bir simadan çox, epik bir şəxsiyyətdir. O, Oğuz türklərinin mədəniyyətində bilikli bir nüfuz sahibi kimi formalaşıb və zamanla mifoloji obraz halına gəlib. Bəzi hekayələrdə o, hətta peyğəmbərlə görüşən bir şəxs kimi təqdim olunur.
Onun uzun ömr yaşaması, dərin hikmətə sahib olması, hər bir tayfa başçısına nəsihət verməsi onun ilahiləşdirilməsinə gətirib çıxarıb. İslam təsirindən sonra isə Dədə Qorqud obrazı böyük müdrik, hətta müqəddəs şəxs səviyyəsinə yüksəldilib.
Dədə Qorqudun Bizə Mesajı
Gerçək olub-olmamasından asılı olmayaraq, Dədə Qorqud bizə bir məsaj verir: "Həyatda hikmətlər var, amma onları tapmaq üncün çox dinləmək, çox oxumaq lazımdır." Onun dilindən səslənən hikmətlər, qəhrəmanlıq dastanları və böyük dəyərlər məhz bu gün də bizim üçün qiymətlidir.
Beləliklə, Dədə Qorqud özü bir sual kimidir. Onu mifoloji bir obraz kimi də qəbul edə bilərik, real tarixi şəxs kimi də. Amma ən önəmlisi budur ki, o, bizim mədəniyyətimizdə məşhur sima olaraq yaşamağı davam edir.
Onun söylədiyi kimi:
"Ağlar ağlayaraq gələr, gülər-gülər gedər. Ağladığın qədər gülməsən, dünya sənindir demə."
"Baş kəsmə, haqq kəsmə."
"Elin qınağı ağır olar, eldən ayrılma."
"Mənim sözüm sizə, sizdən sonrakılara nəsihət olsun."
"Ağac yaş ikən əyilər, kişi oğlu söz ikən bilinir."
