Susmayan bir siqnalın içində yaşamaq
I. GİRİŞ: QORXU YOXSA YAŞAMAQ QORXUSU?
Hər şey normal görünür. Ətrafda heç bir təhlükə yox, həyat axır, insanlar danışır, sən isə... nəfəs ala bilmirsən. Sanki içində bir fırtına var, amma heç kim onu görmür. Əllərin titrəyir, ürəyin döyünür, boğulursan, öləcəyini düşünürsən. Amma həkim deyir: “Heç bir şeyin yoxdu.”
Bu, anksiyetə və onun ən kəskin forması olan panik atakdır.
Bu məqalə sizə yalnız elmi terminləri deyil, həm də insani izahı, başqa insanların yaşantılarını, həyatda necə göründüyünü və çıxış yollarını təqdim edəcək.
II. ANKSİYETƏ NƏDİR?
Anksiyetə – gələcəkdə baş verə biləcək təhlükə və ya qeyri-müəyyənlik qarşısında bədənin və zehinin hazır vəziyyətə keçməsidir.
Fiziki qorxu yoxdursa belə, beyin təhlükə siqnalı verir.
Simptomlar:
-
Davamlı narahatlıq və nigarançılıq
-
Nəfəs darlığı
-
Ürəkdöyünmə
-
Düşüncələrin idarəsiz axını
-
“Birdən nəsə pis olar” hissi
-
Əzələ gərginliyi
-
Mədə pozğunluğu
III. PANİK ATAK NƏDİR?
Panik atak – anidən, səbəbsiz görünən bir şəkildə başlayan, bədənin və zehinin fövqəladə həyəcan vəziyyətinə keçdiyi kəskin epizoddur.
Davam müddəti:
10-30 dəqiqə, amma təsiri saatlarla hiss edilə bilər.
Simptomlar:
-
Boğulma hissi
-
Ölüm qorxusu
-
“Dəlilik” və ya nəzarəti itirmə qorxusu
-
Reallıqdan uzaqlaşma (depersonalizasiya)
-
Tərləmə, titrəmə, ürəkdə sıxılma
IV. ANKSİYETƏNİN MƏNŞƏYİ – BEYNİN QORXU MEXANİZMASI
Beynin amigdala adlı hissəsi təhlükə siqnalını qəbul edir və bədənin “döyüş ya da qaç” mexanizmini işə salır. Problem ondadır ki, anksiyetəsi olan beyində bu mexanizm dayanmadan aktivdir – real təhlükə yoxdursa belə.
Proses:
-
Beyin “təhlükə” siqnalı verir
-
Kortizol və adrenalin ifraz olunur
-
Ürək döyünür, nəfəs artır, əzələlər gərginləşir
-
Panik dövrə başlayır
V. NİYƏ ANKSİYETƏ BAŞ VERİR?
1. Travmalar
– Uşaqlıqda və ya yetkinlikdə yaşanmış ağır hadisələr
2. Genetik meyllilik
– Ailəsində anksiyete pozuntusu olan insanlarda daha çox rast gəlinir
3. Zəif sinir sistemi tənzimlənməsi
– Beynin qorxu reaksiyasını tənzimləməkdə çətinlik
4. Şəxsiyyət tipləri
– Perfeksionistlər, kontrolsevərlər, həssas və empatik insanlar daha çox risk altındadır
5. Hormonal və bioloji faktorlar
– Serotonin, dopamin və GABA balanssızlığı
VI. ANKSİYETƏNİN FORMALARI
-
Generalizə olunmuş anksiyete pozuntusu (GAD)
– Heç bir konkret səbəb olmadan uzunmüddətli narahatlıq -
Sosial anksiyete
– İnsan içində özünü təzyiq altında və qiymətləndirilən hiss etmək -
Panik pozuntu
– Təkrarlanan panik ataklar -
Fobiya
– Konkret obyekt və ya situasiyaya qarşı şiddətli qorxu -
Post-travmatik stress pozuntusu (PTSP)
– Travmadan sonra davam edən qorxu və fləşbeklər
VII. HƏYATDAN NÜMUNƏ: “MƏN ELƏ BİLDİM ÖLÜRƏM”
Rəna, 32 yaşında bir qadın, metroda gedərkən birdən nəfəs ala bilmədiyini hiss edir. Əlləri titrəyir, ürəyi sıxılır, yerə çökməli olur. Təcili yardım çağırılır. Həkimlər orqanlarında heç nə tapmır. Bu, onun ilk panik atakı idi.
İllərlə həkim-həkim gəzən Rəna nəhayət psixoterapevtə müraciət etdikdə başa düşür ki, o, qorxularını bədənində daşıyırmış. Özünü ifadə edə bilməyən illərin yığıntısı idi bu.
VIII. PANİK ATAK VƏ ÖLÜM QORXUSU
Ən çətin hissə: insan öləcəyini düşünür. Amma reallıqda panik atak:
-
Zərərsizdir
-
Bədən üçün təhlükəli deyil
-
Nə infarkt, nə də dəliliklə nəticələnmir
Sadəcə beynin yanlış siqnalıdır.
IX. ANKSİYETƏYƏ DÜŞÜNDÜRƏN DÜŞÜNCƏLƏR
| Anksiyetik düşüncə | Reallıq |
|---|---|
| “Mən xəstələnəcəyəm” | Sağlamlığın yaxşıdır |
| “İnsanlar mənə pis baxacaq” | Hər kəs öz problemi ilə məşğuldur |
| “Məni tərk edəcəklər” | Bu sadəcə qorxudur, gerçək deyil |
| “Mən bacarmayacağam” | Dəfələrlə bacarmısan |
X. SAĞALMA YOLLARI – ANKSİYETƏ İDARƏ OLUNUR
1. Psixoterapiya
-
Koqnitiv Davranış Terapiyası (CBT) – düşüncəni dəyişmək və reaksiyanı yenidən qurmaq
-
EMDR – travmalarla işləmək üçün effektiv metod
2. Dərman terapiyası
-
SSRİ antidepresantları
-
Anksiyolitiklər (qısa müddətli istifadə üçün)
3. Meditasiya və nəfəs texnikaları
-
Gündəlik nəfəs məşqləri
-
Mindfulness – indiki anı qəbul etmə
4. Hərəkət və fiziki aktivlik
-
Gəzinti, yoga, üzgüçülük – bədənin enerjisini atması
5. Dəstək qrupları
-
Eyni vəziyyəti yaşayanlarla təcrübə paylaşmaq
XI. ÖZÜNÜN PSİXOLOQU OLMAQ: DAXİLİ DİALOQLAR
Sual ver:
-
“Bu qorxunun sübutu varmı?”
-
“Bu hiss keçəcəkmi?” (Bəli!)
-
“Əvvəl keçmişəmsə, indi də keçərəm”
XII. ANKSİYETƏNİN SOSİAL TƏSİRLƏRİ
-
Münasibətlərdə problem
-
İşdə çətinlik
-
Sosial fobiya
-
Özünə inam itkisi
Amma özünü tanıyan və üzərində işləyən insan, anksiyetəni öz böyümə yoluna çevirə bilər.
XIII. NƏTİCƏ: QORXU YALAN DEYƏ BİLƏR
Anksiyetə və panik atak – beynin səni qorumaq cəhdidir, amma bu cəhd çox zaman həyatını məhdudlaşdırır. Bunu dərk etdikdə, artıq onun sənə nəzarət etməsinə ehtiyac qalmaz.
Qorxularınla barışdıqca, bədən sakitləşər. Beyin təhlükəni tanımadıqca, panik bitməz.
Ancaq sən özünü tanıyaraq, bu dövrəni qıra bilərsən.
SİZ NECƏ DÜŞÜNÜRSÜNÜZ?
-
Heç panik atak keçirmisiniz?
-
Ən çox nədən qorxursunuz?
-
Bədəniniz sizə nə deməyə çalışır?