GİRİŞ – PƏRDƏ AÇILIR, AN DAYANIR
Kinonu izləyərkən biz çox zaman hadisələri izlədiyimizi düşünürük. Ancaq əslində izlədiyimiz – anı donduran ruhun özüdür. Kamera düyməsi basılan anda həyat sükuta bürünür, zaman göz qırpır... və ruh – bir kadra sıxışır. Bütün film boyu axan görüntülər əslində donmuş anların silsiləsidir. Amma bəzən bir tək kadr, bir ömür qədər ağır, bir dua qədər sakit, bir sükut qədər sarsıdıcı ola bilər.
Bu məqalədə sənlə birlikdə araşdıracağıq: Nədir bir kadrlıq həyatın sirri? Niyə bəzən bir baxış, bir hərəkətsizlik, bir səssizlik – bütöv filmə bərabər olur?
I. KADR – HƏRƏKƏTİN DƏYİLDİYİ ANDA TUTULAN HƏYAT
“Zaman axır... amma kamera dayanır.”
Kino sənətində hər kadr axan zamanın içində bir iynə kimi saplanmış zamansızlıqdır. Rejissor həmin anda olan hissi, fikri və mənanı dayandırmaq, saxlamaq, bəzən isə ölümsüzləşdirmək istəyir.
Təsəvvür et: uşaq yıxılır, anası qaçır... amma kamera yalnız uşağın gözündəki qorxunu çəkir. Həmin kadrda hadisə yoxdur – amma emosiyanın partlayışı var.
II. KADRA SIĞMAYAN RUH – AKTYORUN AĞLAMAYAN GÖZ YAŞI
Bəzən ən güclü səhnələrdə heç bir söz yoxdur. Heç bir musiqi də yox. Səhnədə yalnız bir baxış var. Aktyorun içində qopan fırtına isə yalnız kadrın səssizliyində eşidilir.
Heath Ledger’in “Joker” olaraq kameraya bir saniyəlik boş baxışı...
Charlize Theron-un "Monster" filmində gözlərinin heç tərpənməməsi...
Bu cür kadrlar – ssenaridən, diyalogdan, musiqidən daha çox danışır. Çünki insan ruhu, bir saniyədə bütün həyatı göstərmək gücündədir.
III. BİR KADRDA DONAN DUA – MƏNANIN MƏNZİLİ
Bəzən kameraya çəkilən an, təkcə bir emosiyanı deyil – bir etirafı, bir dua səsini, bir qorxunu, bir itki acısını saxlayır. Və baxan tamaşaçı fərqində olmadan onu ürəyində hiss edir.
Bu kadrlar rejissorun sənətdən dua düzəltdiyi anlardır.
Məsələn, Tarkovski filmlərindəki uzun, səssiz kadrlar – yanan şam, yavaş-yavaş sürünən su, pəncərəyə yağan yağış... Onlar sadəcə görüntü deyil. Onlar insanın içində qırılmaqda olan bir şeyi xatırladır.
IV. ZAMAN GÖZ QIRPIR, AMMA KADR ONU DAYANDIRIR
Bir kadr əslində müqavimətdir. Zamanın qaçışına qarşı, unutqanlığa qarşı, ölümə qarşı.
Akira Kurosawa deyirdi:
“Hər kadr, insan yaddaşının içində yaşamaq üçün savaşan bir xatirədir.”
Yəni rejissor unutmaq istəmədiyi bir hissi, bir insanı, bir mövqeyi zamandan oğurlayıb kadrda gizlədir.
V. BİR KADRLIQ HƏYAT – HƏR KƏSİN ÖZ SƏHNƏSİ VAR
Hər bir insanın həyatı boyu yaşadığı anlar arasında bir kadrlıq hissələr var – sənin yalnızca içində qopmuş, heç kimə göstərmədiyin səhnə. Amma o səhnə sənə bütün filmindən daha doğmadır.
Filmlər də belədir. Bütün hekayədən bir an qalır – bir baxış, bir geri dönmə, bir səssiz sarılma...
Çünki ruh çox danışmır – o, yalnız görünür.
VI. SON KADR – FİLM BİTSƏ DƏ, SƏHNƏ GETMİR
Film bitər. Musiqi kəsilər. İşıqlar yanar. Tamaşaçılar zaldan çıxar...
Amma o bir an – o bir kadr səninlə qalar. Bəlkə illərlə...
Sənin içində yaşamağa davam edər. Bəzən gecə yatanda canlanar, bəzən də heç gözləmədiyin anda göz yaşına səbəb olar. Və sən deyərsən:
“O filmə görə yox... o baxışa görə ağladım...”
NƏTİCƏ – KADR SADECE GÖRÜNTÜ DEYİL, RUHUN ŞƏKLİDİR
Kino – sadəcə əyləncə deyil. O, ruhların danışdığı yerdir. Bir rejissorun, bir aktyorun, bəzən isə sadəcə bir baxışın sənə ötürdüyü sükutun gücüdür.
Zaman göz qırpanda ruh donur. Və bir kadr – bu donmuş ruhun şəklidir.