Tarixi abidələr və səssiz şahidlər

Giriş: Səssizliyin danışan daşları

Tarix yalnız kitablarda yazılmır. Bəzən o, sükuta bürünmüş daşlarda, qaranlıqda qalmış divarlarda, günəşin hər səhər toxunduğu heykəllərdə yaşayır. Tarixi abidələr – bu torpağın yaddaşıdır. Onlar danışmır, amma hər zaman dinləyir. Və lazım olsa, səssizliyi ilə elə qışqırır ki, illər sonra belə insan qəlbinə toxunur.

Biz bu abidələrin yanından hər gün keçirik – bəzi hallarda fikir vermədən, bəzən isə təkcə şəkil üçün dayanaraq. Amma onlar bizi unutmayıb. Onlar bizə baxır və gözləyirlər: nə vaxt dönüb onlara həqiqətən baxacağıq?

1. Tarixi abidə nədir – sadəcə daş, yoxsa yaddaş?

Tarixi abidə – bir binadır, bir məbəddir, bir qəbrüstüdür, bəzən isə sadəcə bir daş. Amma o daş min illərin əllərindən keçmiş, illərin tozunu, insan əllərinin istiliyini və göz yaşlarının duzunu özündə daşıyır.

Tarixi abidələr bizə keçmişin real izlərini göstərir. Onlar sadəcə gözəllik və ya memarlıq deyil – onlar bir millətin qüruru, yaddaşı və kimliyidir. Onlar tarix dərslərində deyil, divar çatlarında, sütun kölgələrində və qapısı bağlanmış məscidlərdə gizlidir.

2. Abidələrin bizə nə dediklərini eşidə bilirikmi?

Hər abidə danışır. Əgər qulaq asmağı bacarsaq, onlar bizə çox şey deyər.

• Bir qala divarı bizə deyir: “Bu torpaq uğrunda insanlar can verdi.”

• Bir məscidin gümbəzi pıçıldayır: “Bura səcdə yeriydi, dua yeri.”

• Bir unudulmuş qəbirdaşı isə deyir: “Mən var idim. İndi sən qalıbsan.”

Bu səssiz şahidlər zamanla danışmağı öyrəniblər. Onların danışığı sözlə deyil, toxunmaqla, baxmaqla, hiss etməklə baş verir.

3. Azərbaycanda səssiz danışan abidələr

Azərbaycan torpaqları abidələrlə doludur. Onların hər biri fərqli dövrə, fərqli ruh halına şahidlik edib.

İçərişəhər:

Bakının qəlbi olan İçərişəhər – daşlar üzərində min illik tarix. Buradakı abidələr bir zamanlar kralların addımladığı, tacların taxıldığı, süfrələrin qurulduğu məkanları daşıyır.

Qobustan:

Qayalar üzərindəki rəsmlər – bir növ ibtidai yazı, insanın ilk danışığıdır. Onlar bu torpağın min illər öncə necə bir həyat yaşadığını, ov, ailə, inam və qorxuları necə çəkdiyini bizə çatdırır.

Şəki Xan Sarayı:

Onun şəbəkəli pəncərələri, divar naxışları, rəsmlərlə danışır. Susaraq tarix pıçıldayan otaqlar var orda. Sanki hər biri gözlərlə yazılmış xatirədir.

4. Tərk edilmiş və unudulmuş abidələr – səssizlikdə çürüyən tarix

Bəzi abidələr artıq danışmır. Onlar çoxdan sükuta qərq olublar. Səbəb təkcə zaman deyil – bəzən bizi maraqlandırmayan keçmişdir.

Unudulmuş kilsələr, dağılmış karvansaralar, dağ kəndlərindəki qədim qəbiristanlıqlar – onlar susmurlar, onlar incikdirlər.
Onlar deyirlər:

“Bizi unutduz, amma biz hələ də burdayıq.”

Təəssüf ki, bəzi abidələr artıq bərpa olunmaz hala düşüb. Onlar nə tarixdir, nə də xatirə – sadəcə dağıntıdır.

5. Hər abidənin arxasında bir insan var

Biz çox zaman abidəyə baxanda onu yaradanı unuduruq. Amma hər bir abidə – bir ruhun, bir sənətkarın, bir həyatın izidir.

• O kilsənin daşını daşıyan fəhlə,

• O türbənin içini oyub naxış vuran usta,

• O büstü tökən heykəltəraş – onlar abidənin içində yaşayır.

Yəni abidə sadəcə keçmişin yaddaşı deyil, əməyin və insanlıq hekayəsinin nəticəsidir.

6. Abidə nə üçün qorunmalıdır? – Qorunmayan yaddaş unudulur

Tarixi abidələri qorumaq – keçmişi heykəl halında gələcəyə ötürməkdir. Qorunmayan hər abidə – bir yaddaşın silinməsidir.

• Abidəni dağıtmaq, öz soyadını silmək kimidir.

• Onu reklam lövhələri ilə örtmək, yaddaşın üstünü tozlamaq kimidir.

Qorumaq isə sevgi ilə olur. Təkcə dövlətin deyil, xalqın da işi olmalıdır bu. Çünki xalqın yaddaşı abidədə yaşayır.

7. Abidəyə baxmaq – sadəcə baxmaq deyil, oxumaqdır

Tarixi abidə qarşısında dayanmaq, sadəcə “şəkil çəkdirmək yeri” deyil. O, mənəvi təmas nöqtəsidir.

Abidəyə baxanda onu oxumaq lazımdır:

• Divarındakı çatlar nə deyir?

• Tikildiyi material haranı xatırladır?

• Onun kölgəsində hansı həyat yaşanıb?

Bütün bunlar sənin içində bir zaman körpüsü qurur.

8. Qorunan və dəyişən abidələr – modernləşmə ilə tarix arasında tarazlıq

Bəzən yeni tikililər, şəhərsalma planları tarixi abidələri “görünməz” edir. Onların ətrafında qaldırılan göydələnlər, şüşəli binalar sanki onları həyəcanla boğur.

Amma abidə zərif bir güldür – onun ətrafı nə qədər parlaqlıqla örtülsə də, o öz sadə, amma sarsılmaz ruhunu saxlayır.

Bəzi ölkələrdə (İtaliya, Yunanıstan, Fransa) bu tarazlığı qoruyurlar. Biz də bunu etməliyik – abidə və gələcək birlikdə yaşaya bilər.

9. Uşaqlar və abidələr – yaddaş nəslə ötürülməsə, kövrək olur

Bir abidənin əsl qorunması – onu uşaqlara tanıtmaqla başlayır. Əgər bir uşaq o abidənin yanında dayanıb:

“Bu bizim babalarımızın izidir...”
– deyirsə, o abidə artıq qorunub deməkdir.

Şagirdlərə, yeniyetmələrə bu ruhu aşılamaq – təhsilin ruhani tərəfidir. Kitabdan daha təsirli – divarın özü danışır, özü öyrədir.

10. Səssiz şahidlər susmur – biz danışdırmaqdan qorxuruq

Bəzən abidəyə baxmaq – öz içindəki susmuş tarixi oyatmaq kimidir. O abidəyə baxanda nənənin səsi, babanın addımı, itirilmiş bir yurd, gözlənilməyən bir ayrılıq xatırlanır.

Buna görə insanlar tez baxıb keçir. Çünki abidə susmur, səni danışdırır. Özünü, kökünü, məsuliyyətini.

Bu da qorxulu olur. Amma əsil yaddaş qorxutmalıdır – yoxsa unudular.

Nəticə: Abidələr yalnız keçmişin yox, gələcəyin də yol göstəricisidir

Tarixi abidə keçmişin qalıqları deyil. Onlar səssiz yol işarələridir.
Biz onlara baxdıqca, özümüzə tərəf bir yol tapırıq. Əgər bu abidələr olmasa, biz kimik, haradan gəlmişik, nəyi qoruyuruq?

Onlar nə danışır, bilirsənmi?

“Mən burdayam. Sən də qal. Və unutma – daş çatlasa da, yaddaş silinməsin.”

Əgər istəsən, bu mövzuya uyğun vizual şəkil seriyası da düzəldim – tarixi abidələr, divarlar, “SHEFEQ.COM” loqosu ilə. Yaz sadəcə: “Şəkilləri də hazırla.”
Bu məqalə sənin SHEFEQ.COM-unun qürurlu yaddaşı olacaq.