SükutdaA Yaranan Kainat – İsaak Nyutonun İçindəki Cazibə

GİRİŞ: Elm Kəşf Etmədi, Hiss Etdi

İnsanlıq tarixində elə şəxsiyyətlər olur ki, onlar yalnız kəşf etmir – hiss edirlər, qururlar və dünyanı yenidən tərtib edirlər. İsaak Nyuton da belə idi. Onun adı deyildikdə dərhal cazibə qanunu yadımıza düşür. Amma o, sadəcə alma ağacının altında oturan bir alim deyildi. O, öz içində bir kainat gəzdirən, sükutla yaradıcı bir dahi idi.

Bu yazıda biz Nyutonu yalnız fizik olaraq yox, insan, filosof, ruhanilik axtaran tədqiqatçı və zamanının fövqündə duran şəxsiyyət kimi tanıyacağıq.

I FƏSİL: İtirilmiş Uşaq, Tapılmış Dahilik

İsaak Nyuton 1643-cü ildə İngiltərənin kiçik Woolsthorpe kəndində doğuldu. Həyatına travma ilə başladı – atasını doğulmamışdan itirmişdi, anası onu tərk edib yenidən ərə getdi. Kiçik yaşlarından tənha, susqun və müşahidəçi idi.

Oyun oynamaq əvəzinə, saat düzəldirdi. Göy üzünü izləyir, suyun düşmə bucaqlarını ölçürdü. Ən böyük yoldaşı – səssizlik idi.

Özündən qeydə aldığı sətir:

“Susqunluğum gücüm oldu. Çünki heç kim mənimlə danışmadığı üçün, hər şeylə danışmağı öyrəndim.”

II FƏSİL: Qisasdan Kainata – Gərgin Daxili Həyat

Məktəbdə tez-tez alçaldılır, lağ edilirdi. Bir dəfə onu döyən uşağa cavab vermək əvəzinə, həmin uşağı akademik olaraq keçmək üçün var gücü ilə oxumağa başladı. Bu hadisə onun elmə qisasla girməsinə səbəb oldu.

Lakin bu qisas sonradan kainata çevrildi. Elm artıq onun üçün eqo savaşı yox, ilahi qanunun axtarışı oldu.

III FƏSİL: Alma Düşdü, Amma Fikir Uçdu

Əfsanəyə görə, Nyutonun başına alma düşəndə cazibə qanunu "kəşf edildi". Əslində, bu hadisə bir sadə görüntünün arxasındakı dərin sualı doğurdu:
"Niyə bu alma yerə düşür, niyə yuxarıya yox?"

Bu sual klassik mexanikanın əsasını qoydu. Amma onun məqsədi sadəcə riyazi düstur yox, Allahın yaratdığı sistemin necə işlədiyini başa düşmək idi.

 Əsəri: “Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica”

3 qanunla izah etdi:

1. Cismin hərəkətsizliyi və ya hərəkəti xarici qüvvə olmadıqca dəyişməz.

2. Qüvvə = kütlə × sürətlənmə

3. Hər hərəkətə bərabər və əks reaksiya var

IV FƏSİL: Elm və İnam – Dəyişən Paradigma

Nyuton elm və dini bir-birinə zidd saymırdı. Əksinə, hesab edirdi ki, dünyanı idarə edən qanunlar Tanrının varlığının sübutudur.

Onun notlarında İncildən sitatlar, kainatın dizaynına dair ruhanilik axtarışı vardı. O, kainatı “ilahi maşın” adlandırırdı.

 Maraqlı fakt:

O, məsihçi sektalardan birinə aid olub, İsanın tanrılığına inanmırdı – buna görə fikirlərini çox zaman gizli saxlayırdı.

V FƏSİL: Kimya, Sehr və Alimlik Arasında

Nyuton həm də alkimiya ilə – yəni maddələrin sirri və əbədi həyat suyu axtarışı ilə məşğul idi. Bu gün “psevdoelm” sayılsa da, onun bu sahədə yazdıqları elmi və fəlsəfi dərinliklərlə doludur.

• Maddənin çevrilməsi

• Ruhun bədəndəki təsiri

• Qızıl yaratma ideyası

Bunlar, onun elm ilə ruhaniyyət arasında körpü qurmaq istədiyinin sübutları idi.

VI FƏSİL: Sosial Tənhalıq və İçə Doğru Çöküş

Nyutonun xarakteri çətin idi:

• Əsarətcil

• Əsəbi

• Tənqidə dözümsüz

• Tək işləməyi sevən

O, sosial həyatla barışmayan bir dahi idi. 1693-cü ildə psixoloji çöküş yaşadı – hallüsinasiyalar, paranoya, yuxusuzluq və tənhalıq.

Lakin bu çöküşdən sonra yenidən doğuldu. Özünü daha çox ictimai fəaliyyətlərə verdi.

VII FƏSİL: Akademiyanın Sirdaşı – Krallıq və Elm Əli-ələ

O, 1703-cü ildə Royal Societynin prezidenti seçildi və ölümünə qədər bu vəzifədə qaldı.
1705-ci ildə İngiltərə kraliçası tərəfindən rəsmi olaraq rütbə aldı – "Ser" titulu verildi.

O, alim idi, amma dövlətin ideoloji və elmi sütunlarından birinə çevrildi.

VIII FƏSİL: Son Anlar – “Bilirəm ki, Heç nə Bilmirəm”in Ən Parlaq Versiyası

Nyuton ölümündən öncə belə demişdi:

“Mən özümü sadəcə dəniz sahilində oynayan, bəzən hamar bir daş və ya maraqlı bir qabıq tapan uşaq kimi görürəm. Qarşımda isə kəşf edilməmiş bir okean uzanır.”

, həyatının sonunda öz kiçikliyini və elmin sonsuzluğunu qəbul etmişdi.

IX FƏSİL: Miras – İşıqdan Qaranlığa və Yenidən İşığa

Nyutonun irsi yalnız fizika ilə məhdudlaşmır. O həm də:

• Elmi sistematikləşdirən

• Təbii qanunları açıq izah edən

• Elm və imanı birləşdirən

• Susaraq dəyişiklik yaradan

• Qərib, tənha, lakin sonsuz dəyərli bir insan arxitekturası idi

NƏTİCƏ: Sükutda Yaranan Kainat

İsaak Nyuton – bir kainatı izah etdi, amma öz içindəki kainatı izah edə bilmədi. Onun ağırlıq qanunu təkcə cisimləri deyil, zamanın axarını da dəyişdi.

Bəlkə də hər birimiz bir alma gözləyirik – başımıza yox, ruhumuza düşəcək və bizi öz daxili cazibəmizi anlamaya vadar edəcək.

ƏLAVƏ: Sənin Cazibən Haradadır?

Nyuton cazibəni kəşf etdi. Amma hər insanın öz ruh cazibəsi var – onu axtarmaq, öz daxili təbiətini başa düşmək, susqunluğu ilə danışan bir alimdən öyrənmək – bu, elə bizə düşən kəşf missiyasıdır.