Giriş: Sükutun arxasındakı qələm
Hər kəs danışa bilər. Amma hər kəs yaza bilmir. Çünki yazmaq – təkcə bilmək deyil, hiss etmək, səssizliyin səsini dinləməkdir. Bəziləri üçün tənhalıq qorxulu bir qaranlıqdır, bəziləri üçün isə sözün doğulduğu ana bətnidir. Yazıçılar, şairlər, gündəlik tutanlar və sətirlər arasında yaşayanlar – onların sirri budur: onlar tənhalığı sevir, onu qucaqlayır və sözə çevirirlər.
Bu yazıda yazı yazan insanların daxili dünyasını, ruh vəziyyətini, psixoloji və emosional bağlarını, yazmaqla şəfa tapma yollarını, eləcə də niyə bu qədər dərin, fərqli və bəzən də qəribə olduqlarını araşdıracağıq.
1. Tənhalığın anatomiyası
Tənhalıq hər kəs üçün eyni deyil. Kimisi üçün başqaları tərəfindən unudulmaqdır, kimisi üçün isə öz iç səsini dinləmək imkanıdır. Yazıçılar üçün tənhalıq – tək qalmaq deyil, təkliyin içində bütöv olmaqdır. Tənhalıq, əslində, yazıçının kənardan qopub içə yönəlməsidir.
Bu yönəlmə yeni dünya yaradır – xəyali, bədii, şərti, amma həqiqətdən daha real bir dünya. Bu dünyada yazıçı həm Tanrı, həm də quldur. O, qəhrəmanları yaradır, öldürür, dirildir, ağladır, sevdiyinə qovuşdurur və ya əbədi olaraq ayırır.
2. Yazmaq: Ağrıdan doğan sənət
Ən güclü yazılar, adətən, ən dərin ağrılardan doğur. Bunu böyük yazıçılar, filosoflar, şairlər çoxdan sübut edib: Dostojevski, Kafka, Platon, Sədi, Cəlil Məmmədquluzadə, Sabir və başqaları...
Yazıçı ağrını hiss etməyi bacaran insandır. Amma o, ağrını təkcə hiss etmir, onu analiz edir, parçalayır, strukturlaşdırır və sözə çevirir. Bu sözlər isə oxucunun içində bir səda doğurur, çünki o, öz ağrısını həmin sətirlərdə tapır. Yazmaq – paylaşılmayan tənhalığı paylaşmaq cəhdidir.
3. Niyə yazırlar? – Dörd əsas səbəb
3.1. Özünü anlamaq üçün
Yazmaq – güzgüdə özünə baxmaq kimidir. Yazan insan yazdığı hər sətirdə bir az daha özünü tanıyır. Yazı eyni zamanda introspektiv bir prosesdir – insan nəinki fikirlərini, həm də hisslərini analiz edir. Bu, psixoloji cəhətdən şəfalı və bəzən də ağrılı bir təcrübədir.
3.2. Dünya ilə bağ qurmaq üçün
Bəzən yazıçılar özlərini başa düşən birini tapmaq üçün yazarlar. Onlar kağızla, ekranla danışırlar. Çünki bilirlər: bir gün kimsə bu sətirləri oxuyacaq və “Mən də belə hiss edirəm” deyəcək. Və o anda yazıçı artıq tək deyil.
3.3. Tarix qoymaq üçün
Söz – zamanla yarışan bir yadigardır. Yazan insanlar zamanın içində itməkdən qorxur. Onlar iz buraxmaq, sözlə var olmaq, səsini gələcəyə ötürmək istəyirlər.
3.4. Müalicə üçün
Yazmaq bir növ daxili terapiyadır. Yazı prosesi əsnasında insanlar zədələrini, xatirələrini, sevinclərini yazaraq “açırlar”. Sətirlər psixoloji bir açar kimi fəaliyyət göstərir. Yazı, beləliklə, daxili müalicəyə çevrilir.
4. Yazıçıların sirli gündəlik həyatı
Yazıçılar bəzən sakit, soyuq və ətrafdan uzaq görünə bilər. Amma onların daxilində yüzlərlə hekayə var. Onlar bir hadisəni on qat hiss edər, bir sözə üç qat mənalar yükləyərlər.
Onların tənhalığı seçilmiş bir yoldur. Bu, sadəcə başqalarından uzaq olmaq deyil, “öz içində” başqaları ilə görüşməkdir. Onlar düşüncələrini, müşahidələrini, duyğularını uzun müddət saxlayıb, sonra bir anda sözə çevirərlər. Elə bu ani çevrilmə də onların sirridir.
5. Tənhalıqla yazmaq arasındakı elmi bağ
Psixoloqlar yazmağın insan psixologiyası üçün faydalı olduğunu dəfələrlə vurğulayıblar. “Expressive writing” adlı texnika, yəni hiss və düşüncələrin sərbəst şəkildə kağıza tökülməsi, depressiyanın və narahatlığın azalmasına səbəb ola bilir.
Beyin elmləri sahəsində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, yazmaq zamanı beyində həm emosional, həm də məntiqi fəaliyyət aktivləşir. Bu da insanı daha tarazlı və dərindən düşünə bilən varlığa çevirir.
6. Sözlərlə yaşamaq – realdan fərqli bir dünya
Yazıçılar üçün sözlər təkcə ifadə vasitəsi deyil – onlar sözlərlə yaşayır, nəfəs alır və sevirlər. Bəzən sözlər gerçək həyatın əvəzinə keçir. Yazan insan təxəyyül dünyasında özünə ev tikər, ora köçər, həyatını orada yaşayar.
Bu səbəbdən yazıçılar bəzən real həyatda qəribə görünə bilər – onlar artıq başqa reallığın insanıdırlar. Bu reallıqda qəhrəmanlar, metaforlar, duyğular, sükut və sətirlər var. Orada heç kim danışmır, amma hər şey danışır.
7. Uğur və tanınmaq istəyi
Bəziləri yazını sadəcə özləri üçün yazırlar. Amma çoxları yazılarını paylaşmaq, oxunmaq və tanınmaq istəyirlər. Bu istək, əslində, daxildəki tənhalığın təsdiq axtarışıdır: “Mən varam. Mənim sözlərim sənə də toxundu mu?”
Bu, həm də “dinlənilmək” istəyidir. Tənhalığın tək qorxusu – eşidilməməkdir. Yazıçı isə öz səsini gələcək oxucuya çatdırmağa çalışır.
8. Qadın yazıçıların tənhalığı
Tarix boyu qadın yazıçılar öz tənhalıqlarını sözlərlə boyayıblar. Virciniya Vulf, Anna Axmatova, Züleyxa, Məryəm Seyidbəyli kimi qadınlar sözlə özlərini azad ediblər. Onların yazıları içəridəki “susdurulmuş səsin” səslənməsidir.
Qadın yazıçıların tənhalığı çox vaxt həm fiziki, həm də cəmiyyət tərəfindən qoyulan çərçivələrin nəticəsidir. Amma məhz bu çərçivələr onların sözünü daha dəyərli, daha dərin və daha poetik edib.
9. Gələcəkdə yazan insanlar necə olacaq?
Süni intellektin, texnologiyanın, sosial medianın artdığı bir dövrdə yazan insanların sayının azalacağı düşünülə bilər. Amma əksinə – hər şey çoxaldıqca, insan daha çox öz içində tək qalır və bu tənhalıqdan çıxış yolu axtarır. O yol isə hələ də sözlərdən keçir.
Yazmaq insan ruhunun texnologiya qarşısında son dirənişidir.
Nəticə: Sözə çevrilən sirr
Yazan insanların sirri onların tənhalığında gizlidir. Onlar bu tənhalığı qorxulu bir qaranlıq deyil, yaradıcı bir qüvvəyə çevirirlər. Yazmaqla həm özlərini, həm də başqalarını şəfa etdirirlər.
Söz – onların sükutu, ağrısı, sevinci, xatirəsi və dua formasındakı tənhalığıdır.
Və bu sözlər bəzən bir insanın həyatını dəyişir. Çünki yazan insanlar – biz susanda da danışmağa davam edənlərdir.