Bəzən stresin səbəbi xarici deyil, daxili olur. Hamımız iş yerində stres hiss etmişik — bu, heç kimə sirr deyil.
Lakin çox vaxt bu stres təkcə işdən deyil, şəxsi həyatımızdan gətirdiyimiz gərginliklərlə iş mühitində qarşılaşan təzyiqlərin toqquşmasından yaranır.
Həddindən artıq iş yükü, qeyri-sabitlik, rəhbərlərlə və həmkarlarla münasibətlər — bütün bunlar vakuumda baş vermir; onlar həyatımızın digər sahələri ilə sıx bağlıdır.
Ən az düşündüyümüz amillərdən biri isə öz şəxsiyyət tiplərimizin bu stresə necə təkan verməsidir.
Bəzən “A tipi” şəxsiyyətə malik olmaq, ya da pessimist düşüncələr bizi stresə daha açıq edə bilər.
Ancaq bu təsir çox zaman daha incə və görünməz şəkildə baş verir.
Rəhmətlik Mary Dempsey və Rene Tihista “Stressli Şəxsiyyətlər: Özümüzə Bir Baxış” adlı kitablarında şəxsiyyətin streslə əlaqəsini izah ediblər.
Kitab müəllifin illərlə apardığı stres idarəetmə seminarlarının nəticələrinə əsaslanır və şəxsiyyətin stresi artırdığı 7 fərqli tipi müəyyənləşdirir.
Dempsey-nin bu təsnifatı elmi nəzəriyyə deyil, lakin şəxsiyyət və stres arasındakı əlaqəni anlamaq üçün sadə, praktik və düşünməyə vadar edən yanaşmadır.
1. “Xoşbəxt edənlər” (Pleasers)
Bu tip insanlar hər kəsin razı qalmasını istəyirlər.
Onlar həmkarlarını qoruyur, əlavə məsuliyyət götürür və komandanın uğuru üçün öz maraqlarını ikinci plana atırlar.
Lakin zamanla bu fədakarlıq tükənməyə, inciklik və qiymətləndirilmədiklərini hiss etməyə səbəb olur.
2. “Daxili vaxt idarəçiləri” (Internal Timekeepers)
Onlar məsuliyyəti və işgüzarlığı sevirlər.
Lakin çox zaman öz üzərlərinə həddindən artıq vəzifə götürür, nəticədə yorğun və gərgin hiss edirlər.
Pleaser-lərdən fərqli olaraq, onlar başqalarını razı salmaq yox, özlərini faydalı və nəzarətdə hiss etmək istəyirlər.
3. “Uğur arxasınca qaçanlar” (Strivers)
Rəqabətçi və iddialı insanlardır.
Hər zaman ən yaxşı olmaq istəyir, həmkarları ilə müqayisə aparır, mükəmməlliyə can atırlar.
Bu, onlarda daimi gərginlik və tükənmə sindromuna gətirib çıxara bilər, həmçinin başqalarının uğuruna qısqanclıq hissi yaradar.
4. “Rahat görənlər” (Easy-Goers / Inner John Types)
Bu tip insanlar bəzən işin real çətinliyini qiymətləndirmir və səy göstərməkdə ləngiyirlər.
Münaqişədən qaçmağa meylli olduqları üçün, problemləri çox zaman gec mərhələdə həll etməyə çalışır, nəticədə vəziyyəti daha da çətinləşdirirlər.
5. “Tənqidi hakimlər” (Critical Judges)
Onlar özlərinə qarşı ən sərt olan insanlardır.
Yüksək şəxsi standartlar qoyur, kiçik səhvləri belə bağışlamırlar.
Bu perfektsionist yanaşma tez-tez inam itkisinə və emosional tükənməyə gətirib çıxarır.
6. “Narahat olanlar” (Worriers)
Onlar daim gələcəkdə baş verə biləcək (və ya heç vaxt baş verməyəcək) problemlər barədə düşünürlər.
Qeyri-müəyyənlik onları qorxudur. Buna görə də A, B, C planları hazırlayır, amma bu planlaşdırma real problemləri həll etməyə mane olur.
7. “Partlayan dişilər” (Sabertooths)
Stresə aqressiya ilə cavab verirlər.
Qəzəb və əsəbi reaksiyalarla həmkarlarında mənfi enerji yaradır, ofis mühitini zəhərləyirlər.
Bir neçə belə davranış, bütöv komandada gərgin atmosfer formalaşdıra bilər.
Özünüzü bu təsvirlərdə görürsünüzmü?
Dempsey-nin “7 stress şəxsiyyəti” sistemi ilk növbədə iş mühitindəki stresə yönəlib, lakin onun prinsipləri həyatın bütün sahələrinə aiddir — ailə münasibətlərindən tutmuş təhsil və sosial qruplara qədər.
Biz hər birimiz ətrafımızda “xoşbəxt edən”, “narahat olan” və ya “sabertooth” tiplərini görə bilərik.
Bəzən isə — həmin tipin birini özümüzdə tapırıq.
Nəticə:
Stres yalnız hadisələrin nəticəsi deyil, bəzən şəxsiyyətin bir güzgüsüdür.
Öz tipini tanımaq — onu dəyişdirməyin ilk addımıdır.
Çünki bəzən stressi idarə etmək, əslində, özünü anlamaqdan başlayir.