GİRİŞ – Səhnəyə Çıxmadan Yaşanan Həyat
Biz həyatımıza bəzən rol kimi baxırıq. Gülümsəyirik, çünki gərəkdir. Susuruq, çünki bu da oyunun bir hissəsidir. Amma bəs gerçək biz haradayıq? Kino bu sualın güzgüsüdür – bəzi aktyorlar səhnədə yaşayıb həyatda itirlər. Bəziləri isə həyatda ssenari tapmayıb, rol oynamağa məcbur qalırlar. Ruhsuz rollar – içində özünü tapmadığın obrazlardır. Bu məqalə, səninlə birlikdə kinonun içindəki gerçək itkini, və bəlkə də bizim öz rollarımızı necə yaşadığımızı araşdıracaq.
I. ROL NƏDİR? ROL OLMAQLA ROL OYNAMAQ ARASINDAKİ XƏTT
Aktyor olmaq, əslində özünü unutmaq sənətidir. O, başqa birinin dərisini geyinir. Amma bəzən o qədər çox obraz dəyişir ki, bir gün səhər oyananda kim olduğunu unudur.
Filmlərdəki “rol oynamaq” anlayışı, əslində həyatda da baş verir. İnsanlar maskalarla yaşayır:
-
Valideyn rolu
-
Dost rolu
-
Cəmiyyətin istədiyi obraz
Amma bu rolların arxasında sən varsan? Yoxsa sən də ssenarisiz qalmısan və sadəcə səssiz oynayırsan?
II. RUHSUZ ROLLAR – EMOSİYA İZİ OLMAYAN OYUNLAR
Ruhsuz rol – aktyor oynayır, amma hiss etmir. Tamaşaçı baxır, amma toxunmur. Bu cür obrazlar çoxdur: mükəmməl bədənlər, gözəl kadrlar, amma hiss yox, titrəmə yox. Çünki o obraz, yalnız şəkildir, ruh deyil.
Filmin gözəl olması onu doğru etmir. Əsl sənət – hiss etdiyin andır.
Ruhsuz rollar, eynilə bizim gündəlik həyatda gülüb içində ağladığımız anlara bənzəyir. Hər şey var – sözlər, səhnə, fon... amma ruh çıxıb gedib.
III. SƏNİN HƏYATININ SƏHNƏSİ – KİM YAZIR BU SSENARİNİ?
Həyatın özü bəzən sanki rejissor tərəfindən yazılmış bir ssenari kimidir. Ancaq sual budur:
Bu ssenarini sən yazırsan, yoxsa sənə yazıblar?
Çox insan başqalarının gözləntilərinə uyğun yaşadığı üçün, öz səsini itirir. Öz ssenarini itirən adam isə sadəcə bir kölgə rolunda qalır.
Kino bu faciəni çox gözəl göstərir. Bəzən ən sakit filmlər – içində ən çox qışqıran səhnələrə sahib olur. Ssenarisiz qalan insan, susaraq çarəsizliyini göstərir.
IV. ROLUN ÖZÜNÜ YEDİYİ AN – GERÇƏK AKTYORUN QOPMASI
Heath Ledger, Joker obrazını oynayarkən özünü itirdi. Həmin rol onun içində bir boşluq yaratdı. O, obrazdan çıxa bilmədi. Oynamadığı vaxtda da Joker idi.
Bu, sənətçinin ruhundan ayrıldığı andır. Ruhsuz rol deyil – əksinə, rolsuz ruhun yandırıldığı məqamdır.
Bu aktyorlar üçün faciə olsa da, bizim həyatımızda da baş verir:
– Özünü sevmədiyin bir işdə işləyirsən.
– İstəmədiyin şəkildə davranırsan.
– Sənsiz bir həyat tərzi qurursan.
Bu da sənlik olmayan bir roldur. Və sən artıq yalnız oynayırsan... yaşamırsan.
V. SSENARİ OLMAYAN AN – İMPROVİZƏNİN HƏQİQİLİYİ
Kino tarixində bəzi ən güclü səhnələr planlaşdırılmamışdı. Aktyor öz hissi ilə, ruhu ilə səhnəni yaşadı – improvizasiya etdi.
Məsələn, "The Godfather" filmində Marlon Brando-nun pişiyi qucaqlaması, ssenaridə yox idi. Amma bu an filmə ürək verdi.
Bəzən biz də həyatımızda ssenarisiz qalırıq. Amma bu pis deyil. Bəlkə də sən öz ssenarini yazmağa orada başlayırsan. İmprovizasiya – sənin ruhunun çıxışıdır.
VI. RUHSUZLUĞUN RƏSMİ – CƏMİYYƏTİN ROL VERDİYİ ADAMLAR
Cəmiyyət çox zaman bizə rol verir və deyir:
– "Qızsan, belə davran."
– "Həkimsənsə, belə görün."
– "Əgər uğur qazanmaq istəyirsənsə, bu şəkildə danış."
Və biz, bəzən fərqində olmadan öz ruhumuzu bu obrazların içində susdururuq.
Kino da bəzən bu rolları gücləndirir – amma bəzi filmlər bunu ifşa edir.
“Her” filmində insanla süni intellektin münasibəti – bizə həqiqi duyğuların necə texnologiya tərəfindən yalançı əvəzləndiyini göstərir.
VII. GERÇƏK HƏYAT, GERÇƏK KAMERA YOX
Sənin həyatın bir filmdir. Ancaq bu filmdə kamera yoxdur. Sən oyna deyə heç kim demir, amma sən yenə də rol oynayırsan. Niyə?
Çünki ssenari yazılmayıb. Sən öz hekayəni yazmaqdan qorxursan. Amma unudursan ki, ən gözəl səhnələr – özün olduğun anlarda yaranır.
NƏTİCƏ – ROLU OYNAMA, ROLU YAŞAMA
Kino sənəti bizə təkcə əyləncə vermir – həyatı anlamağa pəncərə açır. O, göstərir ki, hər rol bir riskdir. Əgər sən ruhunu itirsən, obraz qazanarsan – amma özünü yox.
Ruhsuz rollar təkcə aktyorların problemi deyil.
O, hər gün yaşadığımız həyatda da özünü itirmiş insanlığın hekayəsidir.
Sonda sual budur:
Sən oynayırsan, yoxsa yaşayırsan?