Qısa xülasə:
Yeni bir araşdırma qısa – təxminən 10 dəqiqəlik – qoxu testi ilə uşaqlarda autizm spektr pozuntusuna (ASP) xas ola bilən fərqli “iyləmə nümunəsini” aşkar etməyə çalışıb. Nəticələr ümidverici olsa da, bu, hələ diaqnostik alət deyil və daha geniş tədqiqatlara ehtiyac var.
Tədqiqat nə göstərdi?
Sağlam inkişaf edən uşaqlar xoş qoxuları hiss edərkən daha dərindən, xoşagəlməz qoxuları hiss edərkən isə daha səthi nəfəs alırlar. Autizmi olan uşaqlarda isə iyləmənin dərinliyi qoxunun xoş və ya xoşagəlməz olmasından asılı olaraq dəyişmirdi – yəni nəfəsalma “modulyasiyası” zəif idi.
Bu nəticələr 2 iyul tarixində Current Biology jurnalında dərc olunub.
Metod və gedişat
-
Uşaqların burnuna nazik borular vasitəsilə qoxular verildi.
-
Cihaz iyləmənin dərinliyini və müddətini avtomatik ölçdü – uşaqlara şifahi tapşırıq verilmədi.
-
Nümunə: 18 autizmli uşaq və 18 tipik inkişaflı uşaq (hamısı ~7 yaş).
-
10 dəqiqə ərzində 20 qoxu nəbzi təqdim olundu: şampun, gül (xoş), turş süd, çürük balıq (xoşagəlməz).
-
Nəticə: tipik inkişaflı uşaqlar xoş qoxuda dərin, xoşagəlməz qoxuda səthi iylədi; autizmli uşaqlar isə hər iki halda bənzər həcmdə hava götürdü.
Niyə bu vacib ola bilər?
-
Test sürətdir, uşaqdan şifahi cavab tələb etmir və davranışdan çox fizioloji reaksiyanı ölçür.
-
Potensial olaraq skrininq (ilk mərhələdə aşkar etmə) vasitəsi kimi düşünülə bilər.
Mühüm məhdudiyyətlər
-
Kiçik nümunə: iştirakçı sayı azdır; nəticələri ümumiləşdirmək olmaz.
-
Yaş qrupu məhduddur (təxminən 7 yaş); digər yaşlarda təsdiq olunmalıdır.
-
Qoxu duyğusunun əvvəlcədən qiymətləndirilməsi hamıda aparılmayıb – bəzi tənqidlər bunu vurğulayır.
-
Diaqnostika üçün yetərli deyil: bu mərhələdə yalnız “konsepsiyanın sübutu” kimi dəyərləndirilir.
Mütəxəssis rəyləri
-
Neil Martin (Regent’s University London) yanaşmanı “yaxşı fikir” adlandırsa da, nəticə çıxarmaq üçün hələ tez olduğunu bildirir.
-
Johannes Frasnelli (Université du Québec à Trois-Rivières) klinikaya keçid üçün uzun yol qaldığını deyir, amma məlumatları maraqlı hesab edir.
-
Araşdırmanın həmmüəllifi Liron Rozenkrantz (Weizmann İnstitutu) əvvəlki işlərdə şifahi təlimatların autizmli uşaqlar üçün anlaşılmaz ola bildiyini, bu səbəbdən avtomatik ölçüm yanaşmasını seçdiklərini vurğulayır.
Nəticə
Qoxu əsasında iyləmə reaksiyasının ölçülməsi autizmin erkən aşkar edilməsində potensial vasitə kimi görünür. Lakin bu üsul hazırda müstəqil diaqnoz qoymaq üçün istifadə edilə bilməz. Daha böyük, müxtəlif yaş qruplarını əhatə edən və metodoloji olaraq genişləndirilmiş tədqiqatlara ehtiyac var.
Qeyd: Bu məqalə məlumatlandırma məqsədlidir. Uşaqda autizmə dair şübhəniz varsa, pediatr və ya uşaq psixi sağlamlığı üzrə mütəxəssisə müraciət edin.