Məktəbəqədər vaksinlər: Lazımdırmı, zərərlidirmi?

Giriş

XXI əsr texnologiya, elmi tərəqqi və sağlamlıq sahəsində inqilablar dövrüdür. Bu inqilablardan biri də vaksinlərin həyatımıza daxil olmasıdır. Vaksinasiya uşaqları ölümcül və əlilliyə səbəb olan infeksion xəstəliklərdən qoruyan ən təsirli vasitələrdən biridir. Amma valideynlərin bir hissəsində bu sahəyə qarşı narahatlıqlar, qorxular və bəzən şübhələr də mövcuddur. Bəziləri peyvəndlərin faydasını danır, digərləri isə onun risklərindən ehtiyatlanır. Bu yazıda məktəbəqədər dövrdə vurulan vaksinlərin əhəmiyyəti, lazımlılığı, təhlükəsizliyi və bu məsələdəki miflər və reallıqlar araşdırılacaq.

1. Vaksin nədir və necə işləyir?

Vaksin orqanizmi müəyyən bir xəstəliyə qarşı immunitet yaratmaq üçün tətbiq olunan bioloji maddədir. O, insanın bədəninə həmin xəstəliyi yaradan mikrobun zəiflədilmiş, öldürülmüş və ya onun bir hissəsinin (antigenin) daxil edilməsi ilə immun sistemi tərəfindən tanınaraq ona qarşı müdafiə mexanizmləri hazırlayır.

1.1 Vaksinin əsas məqsədi:

• Xəstəliyə qarşı antikorların yaranması

• Gələcəkdə həmin infeksiya ilə qarşılaşdıqda bədənin onu tanıyaraq dərhal reaksiya verməsi

• Ağır fəsadların, xəstəxanaya yatışın və ölümlərin qarşısının alınması

2. Məktəbəqədər vaksinlərin siyahısı və məqsədləri

Azərbaycan və bir çox ölkələrdə Səhiyyə Nazirliyinin təsdiq etdiyi Milli Peyvənd Təqvimi var. Bu təqvimə uyğun olaraq uşaqlar məktəbəqədər yaş dövründə aşağıdakı vaksinləri alırlar:

3. Vaksinlərin üstünlükləri

3.1 Xəstəliklərin qarşısını alır

• Qızılca, difteriya, poliomielit, hepatit B kimi təhlükəli xəstəliklər nadir hallara çevrilmişdir.

• Dünyada çiçək xəstəliyi tamamilə yox edilmişdir.

3.2 Toplum immuniteti

• Vaksin olunmuş əhali sayəsində xəstəlik yayılmır, hətta vaksin olunmayanlar da dolayı şəkildə qorunur.

3.3 İqtisadi fayda

• Xəstəliklərin müalicəsi ilə müqayisədə vaksinasiya daha ucuz və daha az resurs tələb edir.

3.4 Uşaqların sağlam inkişafı

• Ağır fəsadlardan və ömürlük əlillikdən qoruyur.

• Təhsilə, sosial həyata rahat inteqrasiya olur.

4. Vaksinlər təhlükəlidirmi?

4.1 Ən çox yayılan miflər və reallıqlar:

Mif 1: Vaksinlər autizm yaradır

Bu mif 1998-ci ildə yayılan saxta bir məqalədən qaynaqlanır. Bütün ciddi elmi araşdırmalar bu iddianı rədd etmişdir. Dünya Səhiyyə Təşkilatı, CDC və digər qurumlar bu əlaqənin olmadığını sübut etmişdir.

Mif 2: Uşağın immun sistemi zəifləyir

Əksinə, vaksinlər immun sistemini öyrədir və gücləndirir.

Mif 3: Tərkibində təhlükəli maddələr var

Vaksinlərdəki maddələr (məsələn, alüminium) çox minimal miqdardadır və insan sağlamlığına zərər verməyəcək səviyyədədir.

Mif 4: Təbii yoluxmaq daha yaxşıdır

Təbii yoluxma uşaq iflici, beyin zədəsi və ölümə səbəb ola bilər. Vaksin isə bu riskləri aradan qaldırır.

5. Yan təsirlər və nə dərəcədə ciddi ola bilər?

Əksər vaksinlərin yüngül yan təsirləri olur:

• Enjeksiyanın yerində ağrı və şişkinlik

• Aşağı dərəcəli qızdırma

• Yorğunluq, narahatlıq

Çox nadir hallarda:

• Allergik reaksiya (anafilaksi) ola bilər – bu hal hər bir tibb müəssisəsində dərhal müdaxilə üçün protokol altındadır.

Statistikaya görə, vaksinlərdən ağır reaksiya ehtimalı bir milyonda birdən azdır, lakin həmin xəstəliklərin yaratdığı ölüm riski minlərlə qat artıqdır.

6. Vaksinlərə etimadsızlığın səbəbləri

6.1 Sosial şəbəkələrin təsiri

Dezinformasiyalar çox sürətlə yayılır, lakin elmi araşdırmalar anlaşılması çətindir.

6.2 Dini və mədəni yanlış anlamalar

Bəzi qruplar vaksinlərin dini inanca zidd olduğunu düşünür. Halbuki İslam alimlərinin çoxu peyvəndi vacib qoruyucu tədbir kimi qəbul edir.

6.3 Şəxsi təcrübələr və qorxu

Bəzi valideynlər yan təsirlərlə rastlaşdıqda bütün vaksinləri inkar edir.

7. Vaksinasiyada şərtlər və diqqət

• Uşağın xəstəlik zamanı vaksin olunmaması (qızdırma, infeksiya)

• Həkim nəzarəti altında vaksin təqviminə əməl etmək

• Ailənin məlumatlandırılması və maarifləndirilməsi

8. Dini baxışlar və peyğəmbər tövsiyələri

İslamda həyatın qorunması əsas prinsiplərdən biridir. Peyğəmbərimiz (s) xəstəliklərdən qorunmağı tövsiyə etmişdir. Peyvənd də bu qorunmanın müasir formasıdır.

Qurani-Kərimdə:

"Öz əllərinizlə özünüzü təhlükəyə atmayın..." (Bəqərə, 195)

9. Vaksinasiyanın gələcəyi və texnoloji yeniliklər

• mRNA texnologiyası (məsələn, COVID-19 peyvəndləri)

• Dəri altı mikroiynə üsulu

• Eyni anda birdən çox peyvəndi rahat alma imkanı

Nəticə

Məktəbəqədər vaksinlər uşaq sağlamlığının qorunması üçün əsas sütunlardan biridir. Onların məqsədi uşaqlarımızı gələcək təhlükələrdən, ömürlük əlillikdən və ölümcül xəstəliklərdən qorumaqdır. Miflərə, qorxulara və şübhələrə deyil, elmi sübutlara əsaslanaraq qərar vermək vacibdir. Ana və ata olmaq yalnız sevgi ilə yox, eyni zamanda məsuliyyətlə də bağlıdır. Peyvənd etdirməklə biz uşaqlarımıza həyat boyu daşıyacaqları görünməz qalxan bəxş edirik.

Sual və Rəy

Sual:

Sizcə, vaksin edilməmiş bir cəmiyyətlə, tam vaksin olunmuş cəmiyyət arasında hansı sosial və sağlamlıq fərqləri müşahidə oluna bilər?

Rəy:

Siz və ya ətrafınızdakı valideynlər vaksinasiya zamanı hansı tərəddüdlərlə qarşılaşmısınız? Bu qərarı verməkdə sizə nə təsir etmişdir – qorxu, məlumat, yoxsa başqasının təcrübəsi?