Giriş – Zamanı Dayandıran Kadrlar
Kino – bəzən tək bir baxışla illərin duyğusunu, bir səssizliklə bütöv bir fəryadı çatdıran sənətdir. Azərbaycan kinosu da belə səhnələrlə doludur. Unudulmaz aktyorlar, musiqilər və göz yaşlarına qarışan gülüşlər… Bəzən bir qadının sükutu, bəzən bir uşağın baxışı, bəzən də bir kişinin içindəki sarsılmaz qərar – bütün bunlar ekranın o üzündən bu günümüzə qədər gəlib çıxıb. Gəlin birlikdə Azərbaycan kino tarixinin yaddaşlardan silinməyən səhnələrinə səyahət edək.
1. “O Olmasın, Bu Olsun” – Üzeyir bəyin gülüşündə gizlənən tənqid
1956-cı ildə çəkilən bu komediya filmi yalnız güldürmək üçün deyildi. Arxa planda cəmiyyətin mühafizəkar qaydalarına kəskin satira vardı. Arşın mal alan səhnələrindəki qadın azadlığı və evlilik məsələləri o dövr üçün cəsarətli mesajlar idi.
Unudulmaz səhnə:
Cavadxan rolunda Lütfəli Abdullayevin qadın paltarında oxuduğu mahnı – həm gülüş, həm mədəniyyət tənqidi idi. Hər baxışda yeni bir məna açılırdı.
2. “Qaynana” – Şahnaz xanımın tək sözü ilə titrəyən ailə
Tamara Nərimanbəyovanın canlandırdığı Şahnaz xanım obrazı bu gün də xalqın dilində yaşayır. Əgər Azərbaycanda “qaynana” obrazı desək, hər kəsin ağlına o gəlir.
Unudulmaz səhnə:
Onun dodağını büzərək bir baxışı – evdə kim varsa susar. Gülməli, amma içində güc olan bir səhnə idi. Bu səhnə az qala milli zarafata çevrilmişdi.
3. “Bəxt Üzüyü” – Gülzarla Nicatın həyatı
Bu film sadəcə sevgi filmi deyildi. Cəmiyyətdəki gender rolları, yoxsulluq, ailədaxili münasibətlər o qədər incə toxunuşlarla verilib ki, sanki hər birimizdən danışılırdı.
Unudulmaz səhnə:
Gülzarın həyat yoldaşının qarşısında “Bəxt üzüyü lazım deyil, sən lazımsan” deməsi – göz yaşına qərq olan qadın tamaşaçılar üçün bu, azadlığın simvolu idi.
4. “Dədə Qorqud” – Ruhun təntənəsi və əfsanənin dirçəlişi
Əlyazmalardan kinoya köçürülən bu əsərdə həm tarix, həm mifologiya, həm də dəyərlər sistemi var. Cəfər Cabbarlı adına studiyanın bu işi bir çox azərbaycanlının milli kimliyini oyatdı.
Unudulmaz səhnə:
Dədə Qorqudun odun başında oturub “Söz bir Tanrıdır” deməsi – ekran deyil, ürəklərdə iz buraxdı. Bu səhnə Azərbaycan dilinə, sözün gücünə həsr olunmuşdu.
5. “Yol Əhvalatı” – Real həyatın arxa qapısı
Sadə, həyatdan alınmış bir hekayə. Amma rejissor Əsgər İsmayılov bu sadəliyin içindən sosial gerçəklik, bəşəri münasibətlər və daxili dünyanı çıxarmağı bacardı.
Unudulmaz səhnə:
Uşağın avtobusa baxaraq atam gələcəkmi? soruşduğu an. Sükut və baxışla çəkilmiş bu səhnə illərlə insanların ürəyində qaldı.
6. “Bir Cənub Şəhərində” – Ağ-qara ekranın rəngli həsrəti
İsmət rolunda canlanan Həsənağa Turabov və onun kədərli susqunluğu – həyatın poetik bir izahı idi. Film vizual olaraq bəsit görünə bilərdi, amma mənəvi dərinliyi ilə seçildi.
Unudulmaz səhnə:
İsmətin dəniz kənarında gözlərini qapayıb köhnə musiqini dinləməsi – insanın nostalji ilə necə yaşadığını göstərən möhtəşəm bir səhnə.
7. “İstintaq” – Psixologiyanın kinosu
Bu film Azərbaycan kinosunda bir növ psixoloji trillerin başlanğıcı oldu. Cəmiyyətin daxili qorxuları, ədalət və yalanla həqiqətin mübarizəsi.
Unudulmaz səhnə:
Baş qəhrəmanın susaraq sorğu zamanı tərini silməsi – bədən dili ilə çəkilmiş bir dram idi. Bu səhnə aktyor sənətinin zirvəsidir.
8. “Uşaqlığın Son Gecəsi” – Gəncliyin poetikliyi
Elçin rolunda Firəngiz Mütəllimovanın yüngül təbəssümü və heyrətlə dolu baxışları filmin ruhunu müəyyənləşdirirdi. Bu film bir nəsli yetkinliyə qədəm qoyduğu anlarla təsvir etdi.
Unudulmaz səhnə:
Açıq pəncərədən əsən küləyin içində “Gecədir… və biz uşaq deyilik artıq” replikası – vaxtın keçdiyini ekrana yazdı.
9. “Yuxu” – Rənglərlə danışan sükut
Elçin Musaoğlunun rejissorluğu ilə çəkilən bu film müasir Azərbaycan kinosunun fəlsəfi parçasıdır. Burada reallıq və röya iç-içə keçmişdi.
Unudulmaz səhnə:
Qəhrəmanın boş yolda öz əksinə baxaraq dayanması – insanın daxili dialoqunun vizual təcəssümüdür.
10. “Nabat” – Müharibənin səssiz fəryadı
Möminə Ağayeva rolunda Fatimə Motamed Arya bir ana, bir qadın, bir insan kimi müharibənin fonunda susqunluqla mübarizə aparırdı. Film sadə idi, amma insanlıq fəlsəfəsi dərin idi.
Unudulmaz səhnə:
Nabatın boş kənddə bayraq asması – orada yaşayan heç kəs qalmayıb, amma o, dirəniş simvoludur.
Nəticə – Kino keçmiş deyil, hisslərin arxividir
Azərbaycan kinosunun bu səhnələri sadəcə aktyor oyunları, musiqilər və dialoqlar deyil – bizim keçmişimiz, duyğularımız və düşüncələrimizdir. Kino kameraları susar, amma bu səhnələr daim danışar. Hər dəfə yenidən izlədikdə bizi özümüzlə üz-üzə qoyar.
Çünki unudulmaz səhnələr heç vaxt getmir. Onlar baxıldıqca yaşayır.
