GİRİŞ Güzgüyə baxan bir qadın təkcə görünüşünü deyil, cəmiyyətin ona biçdiyi rolları da görür. O, bəzən cazibədar olmaq istədiyinə görə qınanır, bəzən də çox düşündüyünə görə "çətin qadın" sayılır. Bu yazı qadının ən çox qarşılaşdığı dilemmanı – zəka ilə gözəllik arasında seçim məcburiyyətini – araşdırır. Niyə qadın ya ağıllı, ya da gözəl olmalıymış kimi göstərilir? Niyə bütöv olmaq haqqı ona tanınmır?
I. TARİXİN AYNASINDA QADIN
Tarix boyu qadınlara müəyyən çərçivələr çəkilib. Ya müqəddəs ana, ya da göz qamaşdıran cazibə simvolu. Bəzən isə ağıllı qadınlar cadugər damğası alıb. Antik dövrdə Afrodita gözəlliyi, Athena isə zəkanı təmsil edirdi. Amma ikisi bir qadında birləşəndə bu, cəmiyyət üçün təhlükəli görünürdü. Kleopatranın siyasətdəki gücü və gözəlliyi onu həm heyranlıq obyekti, həm də təhlükə kimi təqdim etmişdi.
Qədim Şərq mədəniyyətlərində qadının gözəlliyi bəzən ilahi güclərlə bərabərləşdirilirdi. Ancaq qadın düşünəndə, sual verəndə, idarə etmək istəyəndə cəmiyyət onu "çərçivədən çıxmış" kimi görürdü. Beləcə, əsrlərlə qadın ya zəkasını gizlətməyə, ya da gözəlliyini kölgəyə salmağa məcbur qalıb.
II. SOSİAL GÖZLƏNTİLƏR VƏ BASQILAR
Müasir dövrdə qadınlar hələ də stereotiplərlə üz-üzədir:
Gözəl qadın "boş başlı" sayılır;
Ağıllı qadın isə "cazibəsiz" və ya "soyuq";
Hər ikisinə sahib olan qadın isə "təhlükəli".
Media, moda, reklamlar qadına tək tipli qəliblər təqdim edir. Instagram filtrləri, kosmetik sənaye və qadını yalnız vizual cəhətdən dəyərləndirən sistem onu daimi təzyiq altında saxlayır. Gözəl görünmək istədiyi zaman “yüngül” sayılır, çox düşündüyü zaman isə “çətin qadın”.
Qadın həm özünü, həm cəmiyyəti razı salmaq üçün bəzən iki fərqli obraz yaradır: biri real, biri sosial maska. Bu isə onu parçalayır, zəiflədir.
III. ZƏKA – QADINDA QORXU OYADAN GÜC?
Zəka qadını güclü edir. Amma bu güc bəzilərini narahat edir. Qadın çox bilirsə, çox danışırsa, tez-tez "mübahisə edən" və ya "xarakterli" adlandırılır. Amma bu ifadələrin altında qorxu yatır: qadının özünü ifadə etməsi, idarə olunan deyil, idarə edən olması qorxuducudur.
Ağıllı qadın stereotipi cəmiyyətdə bəzən neqativ təqdim olunur. Filmlərdə və seriallarda ağıllı qadın obrazı tez-tez soyuq, münasibət qura bilməyən, sərt biri kimi təsvir olunur. Bu isə real həyatda qadınları zəkalarını göstərməkdən çəkindirə bilir.
Zəka qadına azadlıq verir. Azadlıq isə status-kvonu qoruyanları qorxudur. Zəka ilə gözəlliyi birləşdirən qadın isə artıq idarəolunmaz hesab olunur – bu da sistem üçün riskdir.
IV. GÖZƏLLİK – HƏDİYYƏ YOXSA YÜK?
Gözəl qadın bəzən ciddiyə alınmır. Onun dedikləri deyil, görünüşü danışılır. Bu da qadını öz gözəlliyini gizlətməyə və ya zəkanın arxasında itirməyə vadar edir. Halbuki gözəllik qadının lütfüdür – o, sadəcə bədənə yox, ruhun da ifadəsinə çevrilə bilər.
Gözəllik təbii bir gücdür. Lakin bu güc qadının yox, başqalarının gözündə dəyərləndiriləndə yükə çevrilir. "Əgər gözəlsə, susmalıdır", "əgər danışırsa, çox bəzənməməlidir" düşüncəsi qadını öz varlığından uzaqlaşdırır.
Qadının görünüşü onu ifadə etməlidir, gizlətməyə məcbur etməməlidir. Amma bəzən qadın məcbur olur – ya üzüntüsünü makiyajla örtür, ya zəifliklərini parıltı ilə gizlədir.
V. İKİ QANADLI QADIN – ZƏKA VƏ GÖZƏLLİK BİRLİKDƏ
Tarixdə və bu gün dünyada həm ağıllı, həm gözəl qadınlar var: Mariya Küri, Kleopatra, Amal Kluni, Emma Watson, Frida Kahlo, Oprah Winfrey... Onlar sübut edir ki, qadın seçim etməməlidir. O, həm gözəlliyi ilə ruh oxşaya, həm də zəkası ilə yol aça bilər.
Frida Kahlo incə və rəngarəng sənəti ilə yanaşı, dərindən düşünən bir fəlsəfə daşıyıcısı idi. Emma Watson həm aktrisa, həm də qadın hüquqları fəalı kimi tanınır. Onlar cəmiyyətə göstərir ki, qadın həm danışa, həm cazibədar ola, həm təsir edə bilər.
Zəka və gözəllik bir-birini tamamlayır. Onlar qadının içində harmonik şəkildə yaşaya bilər – bu harmoniya isə qadının gücüdür.
VI. CƏMİYYƏTİN VƏZİFƏSİ
Əsas məsələ qadının seçim etməsi deyil, cəmiyyətin bu seçim tələbindən imtina etməsidir. Qadını ya-a-ya məntiqinə salmaq, onun potensialını məhdudlaşdırmaq deməkdir. Qadın bütövdür – hiss edən, düşünən, yaradan.
Təhsil, media, ailə sistemi qadına bu bütövlüyü tanıtmalıdır. Qız uşaqlarına öyrədilməlidir ki, onlar həm gözəl ola bilərlər, həm də ağıllı. Oğlan uşaqlarına isə öyrədilməlidir ki, ağıllı və gözəl qadından qorxmaq yox, ona heyran olmaq olar.
Cəmiyyətin inkişafı üçün qadınlar sadəcə uyğunlaşan deyil, yön verən olmalıdır. Bunun üçünsə, qadının özünü olduğu kimi yaşamasına şərait yaratmaq lazımdır.
NƏTİCƏ Zəka və gözəllik bir-birinə rəqib deyil. Onlar qadının içində harmoniya yarada bilər. Cəmiyyət isə qadına seçim yox, azadlıq verməlidir. Azadlıq – həm gözəl olmaq, həm düşünmək, həm hiss etmək haqqıdır. Qadın yalnız seçim etməli deyil. O, tam olmağa layiqdir.
Bu yazı bir çağırışdır: qadınlara yox, cəmiyyətə. Qadına seçim məcburiyyəti qoyan sistemlərə qarşı. Çünki qadın təkcə gözəl və ya ağıllı deyil. O, bütün kainatı daşıyan ruhdur.
SON SUAL: Səncə, qadın nə üçün hələ də seçim etməyə məcbur qalır?
Rəyini bildir: Bu mövzu səni düşündürdü? Zəka ilə gözəllik arasında heç vaxt seçim qarşısında qalmısan?
Şərhini yaz:
Səncə, qadın həm gözəl, həm də ağıllı ola bilərmi?
Bu iki dəyəri birləşdirən qadınlara cəmiyyət necə yanaşır?
Öz təcrübəndən nümunə paylaşmaq istəyirsən?
Aşağıda rəyini və düşüncəni yaz – sənin səsin bu mövzuya dəyər qatacaq!