SHEFEQ.COM
I. Giriş: Kimdir sərhədsiz insan?
Dünyanın müxtəlif guşələrində minlərlə insan var ki, onların heç bir ölkəyə aid pasportu yoxdur. Onlar nə səyahət edə bilir, nə hüquqlarını tam müdafiə etdirə bilir, nə də sosial təminatlardan yararlana bilir. Onlara "stateless" – vətəndaşlığı olmayan insanlar deyilir. Bu məqalə onların görünməyən, ancaq real həyatını işıqlandırır.
II. Tarixi baxış: Necə baş verdi?
Sərhədsizliyin kökləri müharibələrə, imperiyaların dağılmasına, sərhədlərin dəyişməsinə dayanır. SSRİ-nin süqutundan sonra, Yuqoslaviyanın parçalanması ilə minlərlə insan kimliksiz qaldı. Afrikada kolonial sərhədlərin süni şəkildə çəkilməsi bu problemi daha da dərinləşdirdi.
III. Rəsmi tanınmayanlar
Bəzi insanlar doğulduqları ölkədə qeydiyyata düşmür. Onlar doğum şəhadətnaməsi almır və beləliklə pasport da ala bilmirlər. Ən çox bu hallar Myanma (rohinja müsəlmanları), Dominikan Respublikası (haitili nəsillər) və bəzi Orta Asiya ölkələrində rast gəlinir.
IV. Gündəlik həyat: Görünməz olmaq nə deməkdir?
-
Səhiyyə xidməti yoxdur: Klinikaya gedə bilmirlər, çünki sənədləri yoxdur.
-
Təhsil imkanı məhduddur: Rəsmi qeydiyyat olmadıqda məktəbə qəbul olmurlar.
-
İşləmək mümkün deyil: İşə qəbulda şəxsiyyəti təsdiqləyən sənəd tələb olunur.
-
Səyahət hüquqları yoxdur: Heç bir ölkəyə gedə bilmirlər, bəzən hətta doğulduqları şəhərdən çıxa bilmirlər.
V. Hüquqi boşluqlar və BMT-nin mövqeyi
BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı (UNHCR) 1954 və 1961-ci il konvensiyaları ilə sərhədsiz insanların hüquqlarını tanıyır. Amma problem odur ki, bu konvensiyalara qoşulmayan ölkələrdə vəziyyət hələ də ağırdır. Bəzi dövlətlər bilərəkdən vətəndaşlıq vermirlər.
VI. Fərdi hekayələr
-
Mehran Kərimi Nasseri – Paris hava limanında 18 il yaşayan sərhədsiz iranlı.
-
Rohinja uşaqları – nə təhsil alırlar, nə də hansısa ölkənin vətəndaşı olurlar.
-
Pasaportsuz musiqiçi – Hindistanda doğulub, sənədsiz qaldığı üçün heç yerdə konsert verə bilməyən istedad.
VII. Virtual dünyada var, real həyatda yox
Bu insanlar sosial şəbəkələrdə profil yarada bilər, ancaq real həyatda şəxsiyyətləri tanınmır. Texnologiya inkişaf etdikcə "digital identity" anlayışı ortaya çıxsa da, bu insanlar hələ də real həyatda yox sayılır.
VIII. İnsan hüquqları aspekti
Pasport sadəcə səyahət üçün sənəd deyil, şəxsiyyətin beynəlxalq tanınmasıdır. Sərhədsiz insanlara insan hüquqları tam tətbiq edilmir. Onlar hüquqi boşluqlarda ilişib qalırlar. Bu vəziyyət insanlığın vicdanına ünvanlanmış çağırışdır.
IX. Nə etməli? – Həll yolları
-
Qanuni islahatlar: Hər ölkə doğulan hər uşağı qeydiyyata almalıdır.
-
Beynəlxalq təzyiqlər: BMT və digər qurumlar daha ciddi sanksiyalar tətbiq etməlidir.
-
Sosial maarifləndirmə: İnsanlar sərhədsizlərin nə yaşadığını öyrənməlidir.
-
NGO dəstəyi: Hüquq və sosial dəstək üçün qeyri-hökumət təşkilatlarının rolu artırılmalıdır.
X. Nəticə: Görünməyənlərə işıq tutmaq
Sərhədsiz insanlar var və onların həyatı bir çoxumuzun təsəvvür etmədiyi qədər çətindir. Onlar dünyada var olduqlarını sübut etmək üçün hər gün savaşırlar. Biz isə bu səssiz insanlara səs olmalı, onların görünməyən həyatını işıqlandırmalıyıq.
SHEFEQ.COM
Sizcə, sərhədsiz insanların vəziyyətini dəyişmək üçün ən effektiv addım nə ola bilər?
Rəy yazın, fikrinizi bildirin: SHEFEQ.COM