Qeyri-adi ölkələr: 10 dövlət, adını eşitməmisiniz

Sosial aspekt: Dövlət anlayışı – nə qədər rəsmi, bir o qədər gizli

Dünyanın siyasi xəritəsində təxminən 195 rəsmi ölkə var. Lakin bu siyahıdan kənarda qalan, özünü dövlət elan etmiş, lakin tanınmayan və ya çox az tanınan "qeyri-adi ölkələr" də mövcuddur. Bu qurumlar rəsmi şəkildə BMT üzvü olmasalar da, öz idarəetmə sistemləri, pasportları, bayraqları və vətəndaşları ilə real dövlət kimi fəaliyyət göstərirlər.

Bu ölkələrin yaranması bəzən tarixi ziddiyyətlərdən, bəzən isə sadəcə bir ideyadan qaynaqlanır. Onlar hüquqi baxımdan tanınmasa da, ictimai və sosial reallıq kimi mövcuddur.

Akademik aspekt: Dövlətin hüquqi tərifi və “de-fakto ölkələr”

Beynəlxalq hüquqa əsasən, bir ərazinin “ölkə” statusu alması üçün bu şərtləri yerinə yetirməlidir:

1. Daimi əhali

2. Müəyyən edilmiş ərazi

3. Hökumət

4. Digər dövlətlərlə əlaqəyə girə bilmə qabiliyyəti

Lakin bəzi qurumlar bu şərtlərə uyğun gəlsə də, beynəlxalq birlik onları tanımır. Bu cür dövlətlərə “de-fakto dövlətlər” deyilir. Onların hüquqi statusları sual altında olsa da, onlar real həyatlarını qururlar.

İctimai aspekt: Maraqlı və gizli 10 qeyri-adi ölkə

1. Sealand (Şimal dənizi)

• Əhalisi: ~30 nəfər

• Ərazi: Bir vaxtlar Britaniya tərəfindən inşa edilən dəniz platforması

• Özünü “Şahzadə Mikail”in Krallığı elan edib

• Öz pasportu, pulları və himni var

• BMT və Britaniya dövləti tərəfindən tanınmır

2. Transnistriya (Moldova ilə Ukrayna arasında)

• 1990-cı ildən bəri faktiki müstəqildir

• Sovet simvolikası, öz ordusu və valyutası var

• Moldova bu ərazini tanımır

• Beynəlxalq aləm Transnistriyanı Moldova ərazisi hesab edir

3. Somaliland (Somali ərazisi)

• 1991-ci ildən müstəqil elan edilib

• Demokratik seçkilər keçirir

• Pasport və vətəndaşlıq verir

• Heç bir ölkə tərəfindən rəsmən tanınmayıb

4. Liberland (Serbiya və Xorvatiya arasında)

• 2015-ci ildə çex siyasətçi Vít Jedlička tərəfindən elan olunub

• “Azadlıq və vergi azlığı” ideologiyasına əsaslanır

• Rəsmi tanınmasa da, internetdə vətəndaşlıq üçün müraciətlər qəbul edir

5. Hutt River Province (Avstraliya)

• 1970-ci ildə bir fermer tərəfindən elan olunub

• Öz pasportu və “krallığı” olub

• 2020-ci ildə rəsmi olaraq ləğv olundu

6. Artsax (Dağlıq Qarabağ)

• Azərbaycanın ərazisi hesab olunur

• 1991-dən 2023-ə qədər de-fakto rejim mövcud idi

• Hazırda Azərbaycan tərəfindən tam nəzarət olunur

• BMT və əksər dövlətlər tərəfindən tanınmırdı

7. North Dumpling Island (ABŞ)

• Dean Kamen (Segway ixtiraçısı) tərəfindən “müstəqil ölkə” elan olunub

• Simvolik bayraq, konstitusiya və “ordu” var

• ABŞ ərazisi hesab olunur, amma şəxsi əyləncə ideyası kimi yaradılıb

8. Užupis Respublikası (Litva, Vilnüs şəhəri daxilində)

• Bədii cəmiyyət tərəfindən elan olunmuş mikro-republika

• Öz konstitusiyası var – orada yazılıb ki, “İnsanların gülümsəməyə haqqı var”

• Turistlərin diqqətini çəkən sənət mərkəzinə çevrilib

9. Western Sahara (Səhrada mübahisəli ərazi)

• Polisario Cəbhəsi tərəfindən idarə olunur

• BMT-nin nəzarətində olan mübahisəli bölgə

• 80-dən çox ölkə tərəfindən qismən tanınıb

10. Ladonia (İsveç sahillərində)

• Sənət əsəri kimi yaradılmış “ölkə”

• 1996-cı ildə Lars Vilks tərəfindən elan edilib

• Rəsmi əhali 17.000-dən çoxdur (əksəriyyəti virtual)

• Giriş pasporta ehtiyac duymur

Tədqiqat yönümlü aspekt: Statistik və hüquqi baxış

• BMT-nin tanıdığı ölkə sayı – 193

• Tanınmamış və ya qismən tanınan ərazilər – 10-15 arası

• Virtual və mikro-ölkələr – 50-dən çox

• Qeyri-rəsmi ölkələrin sayı gündən-günə artır – xüsusilə internet dövründə bu tip qurumların sayı artır

Bəzi ekspertlər bu fenomeni “postmodern dövlətçilik” adlandırır. Burada əsas məqsəd rəsmi statusdan daha çox ideoloji mesaj və diqqət çəkməkdir.

Maraqlı faktlar:

• Sealand pasportları vaxtilə beynəlxalq cinayətkarlar tərəfindən saxtalaşdırılıb – bu, ölkənin təhlükəsizliyini sual altına saldı.

• Somaliland pasportu ilə bəzən beynəlxalq səyahət etmək mümkündür – bir neçə Afrika ölkəsi bu pasporta qeyri-rəsmi baxışla yanaşır.

• Užupis Respublikasının konstitusiyası 41 bənddən ibarətdir və Litva küçəsində divara yazılıb.

• Liberland 600,000-dən çox vətəndaşlıq müraciəti qəbul edib.

 Dünya xəritəsinin görünməyən üzləri

Bu qeyri-adi ölkələr bizə göstərir ki, “ölkə” anlayışı təkcə siyasi və hüquqi deyil, həm də ictimai, mədəni və ideoloji bir hadisədir.

Onlar bəzən gülməli görünə bilər, amma bu qurumlar azadlıq, fərdilik və alternativ idarəetmə sistemləri üçün sınaq meydanlarıdir.

Tövsiyələr: “Qeyri-adi ölkələr” fenomenindən nə öyrənə bilərik?

1. Gənclər üçün “alternativ dövlətçilik” mövzusunda maarifləndirici dərslər, seminarlar təşkil olunsun.
   – Beləliklə, dövlət anlayışının hüquqi və ictimai yönləri müzakirə edilə bilər.

2. Sosiologiya və beynəlxalq münasibətlər üzrə tələbələr üçün layihə mövzuları verilsin:
   – Məsələn: “Qeyri-tanınan ölkələrin hüquqi statusu”, “Virtual dövlətçilik”, “Sealand nümunəsində azadlıq manifesti”.

3. Azərbaycan və dünya gəncləri arasında “mikro-dövlətçilik” anlayışına dair debatlar və model simulyasiyalar keçirilsin.
   – BMT Modeli kimi, “Qeyri-adi ölkələr modeli” də gənclərin təfəkkürünü genişləndirər.

4. Sosial mediada bu ölkələr haqda maraqlı faktlar seriyası hazırlansın.
   – Qısa videolar, infoqrafikalar və postlar gənc izləyicilərin diqqətini çəkər.

5. Beynəlxalq hüquq və insan haqları çərçivəsində bu ölkələrin statusu daha çox öyrənilsin və ictimai müzakirələrə çıxarılsın.

Son söz:

Dünya xəritəsində olmayan ölkələr də var və onların hər biri bir fikirin, etirazın, arzunun simvoludur. Onları tanımaq – dünyanı daha dərindən anlamaq deməkdir.