Sual: Qəribəlik nədir?
Hər birimiz hər gün təkrarladığımız davranışlarla formalaşırıq. Bəzən bu davranışlar o qədər gündəlik və adi görünür ki, onlar haqqında düşünmürük belə. Amma bəzən bəzi insanların gündəlik vərdişləri digər insanlar üçün olduqca qəribə, hətta ağlasığmaz görünə bilər. Bu məqalədə qəribəlik anlayışının nisbi xarakterindən tutmuş, real həyatda mövcud olmuş və olan insanların ən fərqli vərdişlərinə qədər geniş bir yolçuluğa çıxacağıq.
I. Qəribəlik nisbidir
Qəribə vərdiş deyəndə ilk olaraq sual yaranır: “Nə qəribə sayılır və kim üçün?”
-
Misal üçün, yaponlarda ayaqqabını evin girişində çıxarmaq normaldır, amma başqa bir mədəniyyətdə bu qəribə və ya hətta təhqiredici görünə bilər.
-
Bir çox Afrika tayfalarında saçları gil ilə örtmək gözəllik əlamətidir, amma Avropalı üçün bu tamamilə anlaşılmaz ola bilər.
Qəribəlik anlayışı bir mədəniyyətə, coğrafiyaya, yaşa, zamana və şəxsi baxış bucağına görə dəyişir.
II. Tanınmış insanların qəribə vərdişləri
1. Nikola Tesla – Gündəlik 18 salfet
Əfsanəvi ixtiraçı və alim Nikola Teslanın obsesif-kompulsiv pozuntulara bənzər davranışları vardı.
-
O, restoranlarda 18 salfet sifariş edərdi və yeməkdən əvvəl bütün masanı steril şəkildə silərdi.
-
3 və 18 rəqəmlərinə xüsusi bağlılığı vardı, otellərdə yalnız 3-ə bölünən otaqlarda qalardı.
2. Leonardo da Vinci – Polyfaziya yuxusu
Renessans dahisi Da Vinci gecə 8 saat yatmaq əvəzinə hər 4 saatdan bir 20 dəqiqə yuxuya gedirdi. Bu metod “polyfaziya yuxusu” adlanır və beynin daha yaradıcı və enerjili olmasına kömək etdiyi deyilirdi.
3. Ludwig van Beethoven – 60 dəfə yuyulmuş qəhvə
Beethoven qəhvə sevən idi, amma onu dəmləmək üçün hər dəfə 60 dənə qəhvə dənəsi sayır, və bu dəqiq sayını pozmaq istəmirdi.
4. Charles Dickens – Maqnitlə düz xətt
Məşhur yazıçı yuxuya getmək üçün başını həmişə şimala yönəldərdi, çünki inanırdı ki, bu onun beyin fəaliyyətini yaxşılaşdırır. Öz bədəni ilə Yer maqnit sahəsi arasında "ahəng" yaratmağa çalışırdı.
III. Müasir dövrdə qəribə vərdişlər
1. Yeməyi şəkilləyənlər
Bəzi insanlar yeməyi yeməzdən əvvəl hər tərəfdən şəkil çəkir. Bu artıq normaya çevrilib, amma bəzi hallarda bu davranış obsesiv xarakter daşıyır.
2. Qulağa xoş səslərlə rahatlama (ASMR)
YouTube-da milyonlarla izləyicisi olan ASMR videoları bir çox insanlar üçün rahatlama üsuludur. Qeyri-adi səslərlə beyni sakitləşdirmək qəribə, amma effektiv bir vərdişdir.
3. Qoxu kolleksiyası
Bəzi insanlar dünyanı qoxularla xatırlayır və müxtəlif ölkələrdən torpaq, kitab və ya geyim qoxularını kolleksiya edir. Psixoloji baxımdan bu "sensor yaddaş"ın qorunması sayılır.
IV. Dünya mədəniyyətlərindən qəribə gündəliklər
1. Hindistanda “tongue cleansing” – dil təmizləmə
Hindlilər hər səhər diş fırçalamaqdan öncə dildəki bakteriyaları metal bir vasitə ilə təmizləyir.
2. Danimarkada ad günü təhqirləri
Ad günlərində gənc insanlar dostları tərəfindən una və darçına bulandırılır – bu dostluğun əlaməti sayılır.
3. Cənubi Koreyada gecə fanat qadağası
Koreyada bir zamanlar inanılırdı ki, ventilyator gecə açıq qalsa, insanı öldürə bilər. Bu “fan death” qorxusu bəzi ailələrin hələ də vərdişlərinə təsir edir.
V. Qəribəliklərin arxasında yatan səbəblər
-
Uşaqlıq travmaları və alışqanlıqlar – Bəzi qəribəliklər uşaqlıqda yaranan təhlükə hissindən qaynaqlanır (məsələn, kilidləri dəfələrlə yoxlamaq).
-
Zəka və yaradıcılıq – Statistik olaraq, yaradıcı insanlar daha çox qeyri-adi vərdişlərə malikdir.
-
Tək qalmaq və fərqlilik arzusu – Bəzi insanlar özlərini ifadə etmək üçün fərqlənmə ehtiyacı duyurlar və bunu qəribə gündəliklərlə edirlər.
Rəy: Normalıq nədir?
Bu qədər nümunədən sonra belə bir sual doğur: “Bəs normalıq harda başlayır, harda bitir?”
-
Əgər bir davranış insana zərər vermirsə, ətrafdakılarla uyğun yaşayırsa və şəxs özünü ifadə etməyə xidmət edirsə, niyə qəribə adlandırılsın?
Psixoloqlar deyir ki, biz hamımız müəyyən qədər qəribəyik. Hətta “qəribəlik”, insanın fərdiliyini qoruma üsuludur.
Nəticə
Qəribə vərdişlər gülməli və ya anlaşılmaz görünə bilər. Amma onların hər biri bir həyat hekayəsinin, bir yaddaşın və ya bir duyğunun əksidir. Bəlkə də biz onların arxasındakı səbəbləri başa düşəndə, artıq onlar bizə qəribə gəlməyəcək.
Hər bir insanın fərqli gündəliyi var. Bu gündəliklər nə qədər fərqli olsa da, onları maraqlı edən də elə bu fərqlilikdir.
Sual və Rəy:
-
Sizin də qəribə sayılan bir vərdişiniz varmı?
-
Ən maraqlı və ya anlaşılmaz gördüyünüz vərdiş hansı olub?
-
Sizcə, fərqlilik qorxuludur, yoxsa maraqlıdır?
Rəyinizi bizimlə bölüşün – bəlkə də sizin “qəribəliyiniz” başqalarına ilham olar.
shefeq.com – Fərqli baxışın ünvanı.