Nikotin (şəkildə mərkəzdən sola doğru qara üçbucaq ilə göstərilir) sinir hüceyrələrini (neyronları) daha çox dopamin (sarı nöqtələr) ifraz etməyə öyrədir. Bu molekullar bir sinir hüceyrəsi ilə digəri arasındakı boşluğa – sinapsa daxil olur. Qonşu hüceyrələr tərəfindən qəbul edildikdə isə insanda xoş hisslər yaradır. Lakin bu proses eyni zamanda asılılıq və digər sağlamlıq problemləri riskini də artırır.
Nikotin tütün tüstüsündə və elektron siqaret (vape) buxarlarında mövcud olan əsas asılılıq yaradan maddədir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, yeniyetmələrin beyni nikotinin təsirinə qarşı xüsusilə həssasdır və bu həssaslıq onların təxminən 25 yaşına qədər davam edən beyin inkişafı ilə əlaqədardır. Siqaret, qəlyan və ya elektron siqaret vasitəsilə nikotin istifadəsi zamanı maddə cəmi yeddi saniyə ərzində beyinə çatır.
Beynin duyğuları idarə edən və impulsları tənzimləyən sahəsi prefrontal korteks adlanır. Araşdırmalar göstərir ki, nikotin bu bölgəyə xüsusilə güclü təsir göstərir. Nikotin, prefrontal korteks də daxil olmaqla, beyin hüceyrələrinin səthində yerləşən xüsusi reseptor molekullarını aktivləşdirir. Bu proses nəticəsində hüceyrələr dopamin kimi siqnal maddələrini ifraz edir. Dopamin sinaps boşluğunu keçərək qonşu neyronlara çatır və “məlumat” ötürür. Bu, istifadəçiyə müvəqqəti olaraq xoş emosional hisslər verir.
Lakin nikotinə təkrar-təkrar məruz qalmaq beyin hüceyrələrində struktur dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Bu dəyişikliklər bədənin öz təbii xoşbəxtlik hormonlarını (məsələn, dopamin) ifraz etmə qabiliyyətini zəiflədə bilər. Bundan başqa, gənc beyində nikotin təsirinə uyğunlaşmaq üçün reseptorların sayı arta bilər. Nəticədə, eyni “effekti” əldə etmək üçün daha çox nikotin qəbul etmək lazım gəlir. Bu isə asılılıq riskini daha da gücləndirir.
Yeniyetmələrdə nikotin istifadəsi diqqət dağınıqlığına, konsentrasiya çətinliklərinə, həmçinin depressiya və narahatlıq hisslərinin artmasına səbəb ola bilər. Bəzi təsirlər nikotinin istifadəsi dayandırıldıqdan sonra zamanla azalır, lakin bəziləri qalıcı ola bilər.
VU Universiteti (Amsterdam) alimlərinin apardığı tədqiqatlarda yeniyetmə siçovulların nikotinə məruz qalması onların impulsiv davranışlarını artırmışdır. Bu heyvanlar daha tələsik qərarlar qəbul etmiş və diqqətlərini toplamaq sahəsində çətinliklər yaşamışlar – hətta böyüklük dövründə də. İnsanlarda bu təsirin eynilə baş verib-vermədiyi tam məlum olmasa da, alimlər bu vəziyyətin ciddi narahatlıq doğurduğunu bildirirlər.
Loyola Universiteti Çikaqo Stritch Tibb Məktəbinin yetkinlik dövründə dərman təsirlərini araşdıran rəhbəri Garry Sigman qeyd edir: “İnkişaf mərhələsində olan gənc beynin nikotinə məruz qalması ömür boyu davam edə biləcək asılılıq riskinə səbəb ola bilər.”