SAGLAMLİQ
Giriş
Miqren – dünya əhalisinin təxminən 15%-ni təsir edən, həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə azalda bilən, təkrarlanan və funksional qabiliyyəti zəiflədən bir nevroloji pozuntudur. O, yalnız sadə baş ağrısı deyil; əksinə, bu, bir çox fizioloji və psixoloji sistemləri əhatə edən kompleks bir sindromdur. Hər yaşda və cinsdə rast gəlinsə də, daha çox qadınlarda (xüsusilə reproduktiv dövrdə) müşahidə olunur. Miqren tutmaları saatlarla və ya günlərlə davam edə bilər və tez-tez qusma, ürəkbulanma, işığa və səsə həssaslıqla müşayiət olunur.
Bu məqalədə miqrenin səbəbləri, növləri, simptomları, diaqnozu, müalicə üsulları və gündəlik həyatda onunla mübarizə yolları ətraflı şəkildə izah olunacaq.
I. Miqren nədir?
Miqren beynin damar sistemi və sinir hüceyrələrinin birgə reaksiyası nəticəsində yaranan baş ağrısı tipidir. Bu pozuntu beyin qabığında ani elektrik aktivliyinin artması, damar genişlənməsi və neyropeptidlərin sərbəst buraxılması ilə əlaqələndirilir. Beyində serotonin və dopamin kimi neyrotransmitterlərin balanssızlığı da tutmaların yaranmasında rol oynayır.
II. Miqrenin növləri
Miqrenin bir neçə klinik forması vardır:
1. Aurasız miqren
Ən çox rast gəlinən formadır. Aurasız miqren zamanı xəbərdarlıq simptomları olmadan birdən-birə baş ağrısı başlayır.
2. Auralı miqren
Ağrıdan əvvəl “aura” adlanan vizual, duyusal və ya nitq pozğunluqları baş verir. Məsələn:
-
Görmə sahəsində parlayan işıqlar və ya kor sahələr
-
Əllərdə və ya üzün bir tərəfində uyuşma
-
Nitq çətinlikləri
3. Hemiplegik miqren
Nadir, lakin ciddi formadır. Auranın bir hissəsi olaraq bədənin bir tərəfində keçici iflic baş verə bilər.
4. Kronik miqren
Ayda 15 və daha çox gün baş verən miqren növüdür. Bu hal uzunmüddətli iş qabiliyyətini ciddi şəkildə azaldır.
III. Miqrenin simptomları
Miqrenin əlamətləri fərqli ola bilər, lakin əsas simptomlar bunlardır:
-
Orta və ya ağır dərəcəli baş ağrısı (adətən bir tərəfli)
-
Pulsasiyaedici (nabız kimi döyünən) ağrı
-
İşığa və səsə qarşı həssaslıq
-
Ürəkbulanma və qusma
-
Yorğunluq, halsızlıq
-
Konsentrasiya çətinliyi
-
Qoxulara qarşı həssaslıq
IV. Miqrenin mərhələləri
Miqren tutması 4 əsas mərhələdə inkişaf edə bilər:
1. Prodrom mərhələsi
Tutmadan 1-2 gün əvvəl yaranan xəbərdarlıq əlamətləri:
-
Əhval dəyişikliyi
-
Boyun ağrısı
-
İştah artımı və ya itkisi
-
Qəbizlik və ya ishal
2. Aura mərhələsi (hər kəsdə olmur)
-
Görmədə dəyişikliklər
-
Sensor pozğunluqlar
-
Nitq problemləri
3. Ağrı (miqren) mərhələsi
-
Saatlarla və ya günlərlə davam edə bilən baş ağrısı
-
Qusma, işıq və səsə qarşı həssaslıq
4. Postdrom mərhələsi
Tutmadan sonra bədəndə və beyində yorğunluq, zəiflik və “beyin dumanı” deyilən hissin yaranması.
V. Miqrenin səbəbləri
Miqrenin tam səbəbi bilinməsə də, bir sıra faktorlar onu yarada və ya təşviq edə bilər:
Genetik faktorlar
Miqrenin ailəvi olması geniş yayılmışdır. Bir valideyndə miqren varsa, övladda risk 40%, hər iki valideyndə varsa 75%-ə qədər artır.
Hormonal dəyişikliklər
Qadınlarda estrogen səviyyəsinin dalğalanması miqreni tətikləyə bilər. Menstruasiya dövrləri, hamiləlik, doğuşdan sonra dövrlər bu baxımdan əhəmiyyətlidir.
Ətraf mühit faktorları
-
Parlaq işıq, səs-küy, havanın dəyişməsi
-
Qoxular (ətirlər, benzol)
Stress və yuxu rejimi
-
Stress və narahatlıq
-
Yuxusuzluq və ya artıq yuxu
-
Düzensiz həyat tərzi
Qida və içkilər
-
Kofein, alkoqol (xüsusilə qırmızı şərab)
-
Çox duzlu, yağlı və ya işlənmiş qidalar
-
Aclıq və ya yeməyi buraxmaq
VI. Diaqnoz
Miqren diaqnozu adətən klinik əlamətlərə əsaslanır. Spesifik laborator və ya görüntüləmə üsulları yoxdur. Lakin digər xəstəlikləri istisna etmək üçün MRT və ya KT tövsiyə oluna bilər. Beyin şişi, insult, damar anomaliyaları və digər nevroloji xəstəliklər diaqnozdan əvvəl nəzərdən keçirilməlidir.
Diaqnoz üçün aşağıdakı kriteriyalara baxılır:
-
Təkrar edən baş ağrısı epizodları
-
Ağrı ilə bərabər ürəkbulanma və ya foto-fonofobiya olması
-
Aura simptomlarının olması və ya olmaması
-
Atakların müddəti və sıxlığı
VII. Miqrenin müalicəsi
1. Kəskin mərhələdə müalicə
Tutma başladıqda məqsəd ağrını azaltmaqdır:
-
Analgetiklər: İbuprofen, Naproksen, Paracetamol
-
Triptanlar: Sumatriptan, Zolmitriptan – yalnız həkim nəzarəti ilə
-
Antiemetiklər: Domperidon, Metoklopramid
-
Kofeinlə kombinə olunmuş preparatlar (çox istifadə edilərsə, "rebound headache" yarada bilər)
2. Profilaktik müalicə
Əgər ayda 4-dən çox tutma varsa, profilaktik dərmanlar tövsiyə olunur:
-
Beta-blokerlər: Propranolol
-
Antidepressantlar: Amitriptilin
-
Antiepileptiklər: Topiramat, Valproat
-
Botoks inyeksiyaları (xüsusilə xroniki miqren üçün)
-
CGRP antagonistləri (yeni nəsil biologiya əsaslı dərmanlar)
VIII. Miqren və həyat tərzi
Miqrenin idarə olunmasında həyat tərzinin rolu danılmazdır:
-
Yuxu rejimi: Hər gün eyni vaxtda yatmaq və oyanmaq
-
Nizamlı qidalanma: Aclıqdan qaçmaq, tətikləyici qidalardan uzaq durmaq
-
Stressin idarə olunması: Meditasiya, yoga, nəfəs məşqləri
-
İdman: Həftədə ən az 3 dəfə yüngül və orta intensivlikli fiziki aktivlik
-
Suyun qəbulu: Kifayət qədər su içmək
IX. Alternativ və tamamlayıcı üsullar
Bəzi pasiyentlər tamamlayıcı müalicələrdən fayda görür:
-
Akupunktur
-
Biofeedback terapiyası
-
Fitoterapiya (zəncəfil, lavanda, atquyruğu bitkiləri)
-
Magnezium, riboflavin (B2 vitamini) və koenzim Q10 əlavələri
X. Miqrenlə yaşamaq – psixoloji və sosial aspektlər
Miqren yalnız fiziki ağrı deyil, eyni zamanda psixoloji və sosial yük daşıyır:
-
Depressiya və anksiyete ilə birgə görülmə tezliyi yüksəkdir
-
İş qabiliyyətinin azalması, təhsil və şəxsi münasibətlərə mənfi təsir
-
Cəmiyyətin miqreni "adi baş ağrısı" kimi qəbul etməsi pasiyentlərin emosional yükünü artırır
Miqrenlə yaşayan şəxslərin dəstəklənməsi, cəmiyyətin maarifləndirilməsi və iş yerlərində uyğun şəraitin yaradılması vacibdir.
Nəticə
Miqren sadəcə bir baş ağrısı deyil – bu, kompleks bir nevroloji və sistemik xəstəlikdir. Onunla mübarizə hərtərəfli yanaşma tələb edir: dəqiq diaqnoz, fərdi müalicə planı, həyat tərzi dəyişiklikləri və emosional dəstək. Miqrenin anlaşılması və idarə olunması üçün həm həkimlərin, həm də cəmiyyətin məlumatlı olması həyati əhəmiyyət daşıyir.
