Giriş: Körpəlik dövrünün əhəmiyyəti
Körpəlik dövrü – həyatın ən zərif, ən formalaşdırıcı mərhələsidir. Bu dövrdə bədənin, beynin və ruhun təməli qoyulur. Gələcək sağlamlığın, intellektual və emosional potensialın toxumları məhz ilk 1000 gündə – ana bətnindən başlayaraq 2 yaşa qədər əkilir. Bu səbəbdən, valideynlərin bu dövrdəki davranışları, körpənin inkişaf mühiti və gündəlik vərdişləri böyük rol oynayır. Bəzən, heç fərqinə varmadan zərərli vərdişlər formalaşdırılır – bu da gələcəkdə uşağın fiziki, zehni və emosional inkişafına mənfi təsir edə bilər.
1. Zərərli vərdiş nədir və necə yaranır?
Zərərli vərdiş – körpənin sağlamlığını, inkişafını və davranışlarını mənfi təsir edən, təkrarlanan bir davranış formasıdır. Ən təhlükəlisi isə odur ki, bu vərdişlər çox vaxt valideynin özündən qaynaqlanır:
-
"Birdən ağlayar deyə onu əlimdə saxlayıram."
-
"Yemək yeməsə də, telefon verəndə yeyir, elə rahat oluram."
-
"Ağlayanda dərhal şirin nəsə verirəm ki, sakitləşsin."
Bu cür yanaşmalar, bir müddət sonra həm emosional asılılıq, həm bədən zəifliyi, həm də uyğunlaşma problemlərinə səbəb ola bilər.
2. Valideynlərin bilmədən yaratdığı 10 zərərli vərdiş
1. Tez-tez əllə qucağa götürmək
Qucaqlamaq sevgidir, amma hər ağlayanda dərhal qucağa almaq, körpədə qayğıya bağlılıq yox, asılılıq yaradır. Onlar özlərini sakitləşdirməyi öyrənmirlər.
2. Telefon, planşet və TV ilə susdurmaq
Ən yayılmış vərdişlərdən biri. Yemək yeyərkən və ya ağlayanda telefonla diqqəti yayındırmaq körpənin beyin inkişafına, görmə və nitq bacarıqlarına ciddi zərər vurur.
3. Gecə ilə gündüzün qarışması
Körpənin yuxu ritminin pozulması, hormonal sistemə, sinir sisteminə və bədən inkişafına zərər vurur. Gündüz çox yatıb, gecə ayıq qalmaq vərdişi uzunmüddətli yuxu problemlərinə səbəb ola bilər.
4. Şəkərli və ya duzlu qidalarla erkən tanışlıq
1 yaşına qədər duz, şəkər, bal, süd, çay kimi qidalar immun və həzm sistemini yora bilər, allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.
5. Körpənin ağlamasına dözməmək
Ağlama – körpənin danışıq formasıdır. Hər ağlamada dərhal reaksiya göstərmək körpəni emosional yönəltməyi öyrənməkdən məhrum edir.
6. Yalnız ana ilə vaxt keçirməsi
Sosial bağlar çox erkən başlayır. Körpə yalnız anaya bağlanarsa, ata, nənə, baba və başqaları ilə ünsiyyət problemi yaşaya bilər.
7. Səssiz mühitdə böyümək
Tam səssizlikdə böyüyən körpə real dünyaya uyğunlaşmaqda çətinlik çəkə bilər. Həyat səsli və hərəkətlidir, körpə də bu mühiti tanımalıdır.
8. Təmizlik həddindən artıq qorxusu
Əlbəttə, gigiyena vacibdir, amma hər şeyi steril saxlamaq, quruluq mikrobu ilə uşağın immun sistemini zəiflədir. Bədən müqavimət göstərə bilməyi öyrənməlidir.
9. Körpənin emosiyalarını görməmək
Valideynlər çox vaxt fiziki ehtiyaclara yönəlir, amma körpənin emosional ehtiyacları, sevgiyə, qucağa, göz kontaktına olan ehtiyacı görməzlikdən gəlinir.
10. Hər şeyi körpənin yerinə etmək
Körpəyə yemək yedizdirmək, əşyalarını toplamaq, oyuncaqlarını dəyişmək – hər şeyi onun yerinə etmək avtonomiyanı boğur, onun özünəinamını azaldır.
3. Ətraf mühitin rolu: Səs, işıq, qoxu, rəqəmsal təsir
Səs:
Yüksək səs, qəfil səslər, daimi televiziya fonu körpənin sinir sisteminə mənfi təsir edir. Körpələr zərif səslərə və musiqiyə daha yaxşı reaksiya verirlər.
İşıq:
Yatarkən işığın çox olması melatonin hormonunun azalmasına səbəb olur. Yatmazdan əvvəl yumşaq işıq, qaranlıq otaq daha faydalıdır.
Qoxu:
Süni ətirlər, parfümlü sabunlar körpənin tənəffüs sistemini qıcıqlandıra bilər. Körpə ətrafında bitki əsaslı və hipoallergen məhsullar istifadə edilməlidir.
Rəqəmsal cihazlar:
Ən təhlükəli amillərdən biridir. 0–2 yaş arası uşaqlara ekran qadağandır. Beyin hələ vizual impulslarla yüklənməyə hazır deyil.
4. Yatmaq və yedizdirmə rejimi – Sağlam struktur necə qurulur?
Yuxu:
-
0–3 ay: gündə 14–17 saat
-
4–11 ay: gündə 12–15 saat
-
1–2 yaş: gündə 11–14 saat
Əsas odur ki, gecə yuxusu dərin və ardıcıl olsun. Günorta yuxusu da sinir sisteminin bərpasına kömək edir.
Yedizdirmə:
-
0–6 ay: yalnız ana südü
-
6–12 ay: əlavə qidalarla tanışlıq (püresiz, sadə, tək komponentli)
-
1 yaşdan sonra: ailəvi yeməklərə keçid
Uşağın öz yeməyi ilə tanış olması, onu əli ilə tutması sensor inkişafı üçün çox vacibdir.
5. Emosional inkişaf və təhlükəli laqeydlik
Körpənin ən vacib ehtiyacı emosional bağdır. Onunla göz-gözə baxmaq, adını tez-tez səsləmək, musiqi oxumaq, sevgi dolu sözlər demək onun emosional immun sistemini formalaşdırır.
Laqeydlik, soyuq davranış, tənhalıq körpədə emosional travma yarada bilər. Bu travma gələcəkdə:
-
Həyəcan pozuntuları
-
Davranış problemləri
-
Sosial fobiyalar
-
Özünə güvən əksikliyi kimi nəticələnə bilər.
6. Fiziki inkişafın zərər görməməsi üçün nə etməli?
-
Körpəni erkən oturtmamaq
-
Aşağı keyfiyyətli ayaqqabı geyindirməmək
-
Daim bələkdə saxlamamaq
-
Yeriş üçün “walker” cihazlarından uzaq durmaq
-
Mütəmadi olaraq körpənin sərbəst hərəkət etməsinə şərait yaratmaq
Fiziki azadlıq – əzələ, koordinasiya və beyin əlaqələrinin qurulması üçün vacibdir.
7. Psixoloqlar və pediatrların tövsiyələri
-
Dr. Sears: “Körpə ilə tez-tez bədən təması qurun. Qucaqlamaq körpənin beynini sakitləşdirir.”
-
Dr. Harvey Karp: “Şirin ninnilər və bədən ritmləri körpənin yuxusunu tənzimləməyə kömək edir.”
-
AAP (Amerika Pediatriya Akademiyası): “Ekranlara 18 ayına qədər tam qadağa qoyulmalıdır.”
-
UNICEF: “Körpənin ilk 1000 günü onun ömrünün ən kritik dövrüdür – qidalanma, sevgi və təhlükəsizlik vacibdir.”
8. Nəticə – Sağlam körpə böyütməyin yolu
Sağlam körpə böyütmək – təkcə həkimə getmək və ya dərman verməklə olmur. Bu, gündəlik vərdişlər, valideynin özü ilə olan münasibəti, mühitin təmizliyi, emosional sabitlik və maariflənmə ilə mümkündür.
Hər körpə özəl və fərqlidir. Valideyn isə onun ilk müəllimi, ilk dostu və ilk güvən yeridir. Bu etimadı pozmamaq üçün valideynin özü də öyrənməli, dəyişməli və daim diqqətli olmalıdır.
Siz nə düşünürsünüz?
Sual:
-
Sizcə, körpəlik dövründə ən çox rastlanan zərərli vərdiş hansıdır?
-
Körpənizi böyüdərkən hansı çətinliklərlə qarşılaşmısınız?
-
Sizin üçün ən faydalı valideyn məsləhəti nə olub?
Rəylər bölməsi:
Fikirlərinizi aşağıda paylaşın:
– Bu məqalə sizə faydalı oldumu?
– Hansı bölmə sizi daha çox düşündürdü?
– Oxumağınızı istədiyiniz digər mövzular hansılardır?
Qeyd: Rəy bildirmək üçün qeydiyyatdan keçməyiniz kifayətdir. Sizin təcrübəniz başqa valideynlər üçün də çox dəyərlidir.