EVIM
Giriş
Mən də köçkün olmuşam. Evimizi, torpağımızı, uşaqlığımızı bir gecənin içində itirmişik. O gün evdən çıxarkən nə vaxt geri dönəcəyimizi bilmədən çıxdıq. O gündən bəri "ev" mənim üçün daha çox bir hiss, bir xatirə, bir yara, bir nisgildir. Bu məqalədə köçkünlük və evsizlik anlayışlarını yalnız termin kimi deyil, yaşanmış acı bir həqiqət kimi təqdim edirəm.
1. Məcburi köçkünlük: Zorla ayrılmaq
Məcburi köçkünlük insanı həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən parçalayır. Doğma torpaqdan, doğma divarlardan, qonşuların səsindən, qapının cırıltısından, uşaqlığın keçdiyi küçələrdən birdən-birə, zorla ayrılmaq – bu, yalnız bədənin deyil, ruhun da parçalanmasıdır. Mən özüm bu acını yaşamışam. Evimizdən çıxanda qapını açıq qoyub getmişdik – elə bil ki, qayıdacağıq. Amma qayıtmaq mümkün olmadı.
O gündən bəri içimdə daim yarımçıq qalan bir dövr var. Köçkünlük insanın həyatını iki yerə bölür – "evdən əvvəl" və "evdən sonra". Əvvəllər sadə bir kilimin, fincanın belə dəyəri vardı. İndi o kilimlərin yerində yad döşəmələr, yad qoxular var.
2. Evsizliyin şəhər simasında əksi
Şəhərlərə səpələnmiş köçkün ailələr çox zaman görünməzdir. Onlar kirayə evlərdə, yataqxanalarda, yarımçıq tikililərdə, bəzən məktəb binalarında məskunlaşır. O binalar onların deyil, o divarlar danışmır. Əşyalar yad, divarlar soyuq, pəncərələr doğmalıq hiss etdirmir.
Uşaq yaşlarımda yad düşdüyüm bu evlərdə özümə yer tapmaqda çətinlik çəkirdim. Orada böyümək deyil, sadəcə yaşamaq mümkündür. Hər daş sənin üzünə baxmır, hər qapı səni qarşılamır. Evsizlik görünməyən bir yükdür – sən daşıyırsan, amma heç kim görmür.
3. Evin yoxluğu ailə strukturunu necə dəyişir?
Ev bir ailənin dayaq nöqtəsidir. Ev olmadan ailə boşluqda üzür. Valideynlər arasında gərginlik artır, çünki onlar övladlarına sabitlik verə bilmədiklərini hiss edirlər. Uşaqlar davamlı köç etməklə sabitlik hissini itirirlər. Mənim yaddaşımda çarpayı dəyişdikcə xatirələr də dəyişdi. Heç bir yerdə kök sala bilmədik.
Bir otaqda beş nəfər, altı nəfər... Pərdə əvəzinə yorğan, yataq əvəzinə döşəmə... Və bu mənzərə illərlə dəyişmədi. O evlərdə hər kəs yaşayırdı, amma heç kim "özünü evdə" hiss etmirdi.
4. Cəmiyyətin reaksiyası və biganəliyi
Köçkünlük uzun sürəndə cəmiyyətin ilk simpatiyası yavaş-yavaş laqeydliyə çevrilir. Əvvəl "yazıqlar" deyirlər, sonra isə "artıq niyə buradadırlar?". Halbuki heç kim könüllü köçkün olmur. Bizim arzumuz doğma evimizdə yaşamaq idi – köhnə divarlarımız, köhnə həyətimiz, anamın gül əkdiyi torpaq...
Yardım təşkilatları qida, geyim, bəzən mənzil yardımı edə bilər, amma ev hissini qaytara bilməz. Cəmiyyət köçkünə yalnız yardım obyektinə çevrilmiş insan kimi baxmamalıdır – onların içində də tarix, xatirə, arzular var.
5. Psixoloji və emosional təsirlər
Köçkünlük insanın daxilində dərin boşluq yaradır. Daimi köç, daimi uyğunlaşma məcburiyyəti, gələcəyin qeyri-müəyyənliyi insan psixikasında dərin iz buraxır. Mən bəzən gecə yuxudan ayılıb "bura haradır?" deyə öz-özümə soruşardım.
Bu vəziyyət gənclərdə kimlik böhranına, yaşlılarda isə depressiyaya səbəb olur. İnsan özü-özünə yadlaşır. Çünki doğma olan hər şey geridə qalıb və geri dönmək artıq mümkün deyil.
Ev təkcə bir bina deyil. Ev, insana aid olduğu hissini verən yerdir. Ev, səsini qışqırmadan dinləyə biləcəyin məkandır. Və evsiz qalan bir insan bu sakitliyi itirir. Onun yerinə narahatlıq, qorxu, yorğunluq gəlir.
6. Təhsil, uşaqlar və gələcək
Köçkün ailələrin uşaqları üçün təhsil də ağır keçir. Yeni məktəb, yeni müəllim, yeni sinif – və hər şey yad. Uşaq özünü izah etməyə çalışır, amma onu anlamırlar. Mən özüm bir neçə məktəb dəyişdim. Hər yerdə yenidən başlayırdım. Hər dəfə sanki bir əvvəlki həyatımı itirib, yenisinə daxil olurdum.
Gələcək planlaşdırmaq çətin olur. Harada yaşayacağıq? Nə zaman sabitlik olacaq? Gələcək qeyri-müəyyən olanda insan motivasiyasını itirir. Amma ən böyük təsir – uşaqlığın olmamasıdır. Bizim uşaqlığımız çətinlik, əskiklik və itki içində keçdi.
Nəticə
Köçkünlük sadəcə bir status deyil. Bu, insanın daxili dünyasında sönməyən bir ağrıdır. Bu, bir xalqın yaddaşında iz buraxan bir boşluqdur. Köçkün insan keçmişə həsrətlə, gələcəyə qorxu ilə, bu günə isə şübhə ilə baxır.
Cəmiyyət olaraq köçkünlərə yalnız yardım etməklə deyil, onları dinləməklə, hiss etməklə, yadda saxlamaqla dəstək ola bilərik. Çünki ev, təkcə divarlar deyil. Ev – insandır. Ev – xatirədir. Ev – bir səs, bir qoxu, bir işıqdır.
Mənim üçün ev hələ də geri dönmədiyim bir küçədə, açıq qalmış bir qapının arxasındadır.
