Qurani-Kərimin ayələrinə əsaslanan təhlil
Giriş
İslam dini insanın fitrətinə uyğun kamil dəyərlər sistemi təqdim edir. Bu sistemdə kişi və qadının hər biri üçün müəyyən vəzifələr və üstünlüklər müəyyənləşdirilmişdir. Xüsusilə kişilər üçün həm ailədə, həm cəmiyyətdə, həm də şəxsi həyatlarında daşımalı olduqları bir sıra mənəvi və əxlaqi xüsusiyyətlər vurğulanır. Bu məqalədə Qurani-Kərim ayələri və Peyğəmbərimizin (s.a.s) hədisləri əsasında İslamda ideal kişi obrazı geniş şəkildə təhlil olunacaq.
1. İman və Təqva – Əsas Dirək
“Həqiqətən, Allah yanında sizin ən üstününüz – təqva sahibi olanınızdır.”
(Əl-Hucurat, 49:13)
İslamda kişi üçün ən vacib xüsusiyyət təqvadır. Təqva – Allahdan qorxmaq, Onun əmr və qadağalarına qarşı duyulan şüurlu məsuliyyət hissidir. Təqvalı kişi nəfsinə nəzarət edə bilən, özünü və ailəsini Allahın rizasına uyğun istiqamətləndirən şəxsdir. O, cəmiyyətin təməl dayağı, mənəviyyatın daşıyıcısıdır.
2. Ailə Başçılığı və Məsuliyyət
“Kişilər qadınlara rəhbərdirlər, çünki Allah birini digərindən üstün etmişdir və çünki onlar (ailə üçün) mallarından xərcləyirlər...”
(Ən-Nisa, 4:34)
Kişi ailənin rəhbəri, qoruyucusu və təminatçısıdır. Lakin bu rəhbərlik zorakı hökmranlıq deyil, şəfqət, ədalət və məsuliyyətlə müşayiət olunmalıdır. İdeal kişi ailəsinin ehtiyaclarını yalnız maddi deyil, mənəvi baxımdan da ödəyən, onları sevgi və mərhəmətlə yönləndirən şəxsdir.
3. Sədaqət və Vəfalılıq
“Möminlər arasında Allahla etdikləri əhdə sadiq olan kişilər vardır...”
(Əl-Əhzab, 33:23)
Sədaqət – ideal kişinin qəlbində möhkəm yer tutan bir dəyərdir. Ailəyə, dostlara, əhdə və Allaha olan vəfalılıq onun şəxsiyyətini ucaldır. Allah yolunda sadiqlik, çətinliklərə baxmayaraq sözündə durmaq, bu vəsfin ən ali təzahürlərindəndir.
4. Təvazökarlıq və Əxlaqi Saflıq
“Mömin kişilərə de ki, gözlərini zilləsinlər və namuslarını qorusunlar. Bu onlar üçün daha təmizdir...”
(Ən-Nur, 24:30)
Təvazökarlıq və əxlaqi saflıq – kişidə daxili gözəlliyin əlamətidir. İdeal kişi təkcə zahirən deyil, daxilən də saf və pak olmalıdır. Həyalı, ədəbli, özünü ucaldan deyil, alçaldan deyil, təvazökar insan olmaq İslam əxlaqının nüvəsini təşkil edir.
5. Ədalət və Doğruluq
“Ey iman gətirənlər! Ədalətli şahidlər olun, Allah üçün, hətta özünüzə, valideynlərinizə və yaxınlarınıza qarşı olsa da...”
(Ən-Nisa, 4:135)
Ədalət – ideal kişinin qəlbində daimi yanmalı olan bir məşəldir. O, haqqın tərəfində durmaqdan, doğrunu söyləməkdən, ədalətlə hökm verməkdən çəkinməz. Belə kişi nə qədər çətin olsa da, doğrudan ayrılmaz, heç kimə zülm etməz.
6. Elm və Hikmətə Açıq Ruh
“Allah sizdən iman gətirənlərin və elm verilənlərin dərəcələrini ucaldacaqdır.”
(Əl-Mucadələ, 58:11)Peyğəmbər (s.a.s.): “Elm öyrənmək hər bir müsəlmana vacibdir.” (İbn Məcə)
Elm və hikmətə açıq olmaq ideal kişinin ayrılmaz parçasıdır. O, özünü inkişaf etdirməyə çalışan, maariflənməyə, öyrənməyə daim can atan şəxsdir. Zəka və bilik onu yalnız ağıllı etməz, həm də ailəsinə və cəmiyyətə faydalı bir fərd halına gətirər.
7. Səbir və Dözüm
“Şübhəsiz ki, Allah səbir edənlərlədir.”
(Əl-Bəqərə, 2:153)
Səbir – kişinin gücünün və möhkəmliyinin göstəricisidir. İdeal kişi qarşılaşdığı çətinliklərə qarşı təmkinlə yanaşan, hisslərini cilovlaya bilən, dözümlü və müdrik davranan insandır. O, təzyiqlər və sınaqlar qarşısında əyilməz.
8. Güvən və Etibar
“Möminlər odur ki, Allaha və Onun Rəsuluna iman gətirmiş, sonra da şübhə etməmiş və Allah yolunda öz malları və canları ilə cihad etmişdirlər. Məhz onlar sözlərində doğru olanlardır.”
(Əl-Hucurat, 49:15)
Etibar – kişinin cəmiyyətdəki dəyərini müəyyən edən əsas xüsusiyyətlərdən biridir. İdeal kişi verdiyi sözə sadiq qalır, güvənli, dürüst və məsuliyyətli şəxs kimi tanınır.
9. Cəmiyyətə Faydalı Olmaq
Peyğəmbər (s.a.s.): “İnsanların ən xeyirlisi – insanlara ən faydalı olandır.”
(Əhməd ibn Hənbəl, Əl-Müsnəd)
İslamda kişi yalnız öz ailəsinə deyil, bütöv cəmiyyətə qarşı da məsuliyyət daşıyır. O, yardımsevər, sosial problemlərə biganə qalmayan, ətrafına nur yayan bir şəxsiyyətə sahib olmalıdır. Cəmiyyətə fayda vermək onun həyat fəlsəfəsinə çevrilməlidir.
10. Dua və Allahla Güclü Bağ
“...zikr edən kişilər və qadınlar – Allah onlar üçün bağışlanma və böyük mükafat hazırlamışdır.”
(Əl-Əhzab, 33:35)
İdeal kişi ruhən Allaha bağlı olan, ibadətdə sabit, dua və zikrlə qəlbini təmizləyən şəxsdir. O, maddi dünyanın içində mənəviyyatı unutmur, Allaha olan yaxınlığını qoruyur və artırır.
Nəticə
İslam dini kişini yalnız fiziki baxımdan deyil, mənəvi, əxlaqi və ictimai baxımdan da kamil olmağa çağırır. Qurani-Kərimin ayələrində və Peyğəmbərimizin hədislərində sadalanan bu xüsusiyyətlər – təqva, sədaqət, ədalət, məsuliyyət, təvazökarlıq, elmə meyillilik, səbir, etibar və ibadət – bir kişini yalnız ailənin deyil, bütöv cəmiyyətin dayaq nöqtəsinə çevirir.
Bu obraz, hər bir müsəlman kişi üçün həm hədəf, həm də nümunə olmalıdır.