DÜNYA
Giriş
Bu gün internet olmadan həyat təsəvvür etmək çətindir. O, gündəlik həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilib – iş, təhsil, əyləncə, ünsiyyət və hətta siyasət internet üzərindən həyata keçirilir. Ancaq bu texnologiyanın doğulması sadə və ani bir proses olmayıb. Onun kökləri soyuq müharibə illərinə, elmi təcrübələrə və insanın informasiya paylaşmaq ehtiyacına dayanır. Gəlin birlikdə internetin doğuluşuna və necə bu qədər güclü bir qlobal gücə çevrildiyinə nəzər salaq.
İlk Addımlar: ARPANET və Soyuq Müharibənin Təsiri
İnternetin tarixi 1960-cı illərdə ABŞ Müdafiə Nazirliyinin dəstəklədiyi ARPANET layihəsi ilə başlayır. Bu layihə, müxtəlif universitet və tədqiqat mərkəzlərinin kompüterlərini bir-birinə bağlayaraq uzaq məsafədən məlumat mübadiləsi etmək məqsədi güdürdü.
-
1969-cu il: İlk mesaj Kaliforniya Universitetindən Stanford Universitetinə göndərildi. “LOGIN” sözü göndərilmək istənildi, amma yalnız "LO" çatdı – sistem çökmüşdü. Bu, internet tarixinin ilk mesajı oldu.
TCP/IP və Gerçək İnternetin Başlanğıcı
İnternetin əsas “dili” olan TCP/IP protokolu 1983-cü ildə rəsmi olaraq tətbiq olunmağa başlandı. Bu protokol, məlumatın "paketlərə" bölünüb, müxtəlif yollarla göndərilərək yenidən birləşdirilməsinə imkan verirdi. Bu, internetin mövcud formaya çevrilməsində ən böyük addım idi.
-
1983-cü il – TCP/IP dövrünün başlanğıcı
-
1985-ci il – .com domenləri istifadəyə verildi
-
1989-cu il – WWW (World Wide Web) anlayışı meydana çıxdı
WWW – Vebin İnqilabı
Tim Berners-Lee adlı britaniyalı alim tərəfindən 1989-cu ildə WWW (World Wide Web) anlayışı təklif olundu. Onun məqsədi elmi informasiyaların paylaşılmasını asanlaşdırmaq idi. Ancaq bu texnologiya sonradan bəşəriyyətin ən böyük informasiya şəbəkəsinə çevrildi.
-
1991-ci il: İlk veb səhifə yaradıldı
-
1993-cü il: İlk qrafik veb brauzer – Mosaic istifadəyə verildi
-
1995-ci il: Amazon, Yahoo, eBay kimi saytlar yaradıldı
İnternetin Geniş Yayılması və Cəmiyyətə Təsiri
1990-cı illərdən başlayaraq internet sürətlə yayıldı və kompüter texnologiyaları ilə birlikdə hər evə, hər cibə daxil oldu. Cəmiyyətin bütün sahələrində radikal dəyişikliklər baş verdi:
-
Təhsil: Onlayn dərslər, açıq kurslar, videodərsliklər
-
Ticarət: E-ticarət saytları, onlayn ödənişlər
-
Əyləncə: YouTube, Netflix, sosial media platformaları
-
Əlaqə: E-mail, mesajlaşma proqramları, görüntülü zənglər
-
İş dünyası: Uzaqdan iş, onlayn konfranslar, bulud texnologiyaları
Sosial Media və İnformasiya Partlayışı
2000-ci illərin ortalarında Facebook, Twitter, Instagram, YouTube kimi platformalar dünyanı dəyişdi. Artıq hər kəs həm məlumat istehsalçısı, həm də istehlakçısı idi. Sosial media vasitəsilə:
-
Xəbərlər saniyələr içində yayıldı
-
İnsanlar bir-biri ilə dünya miqyasında əlaqə qurdu
-
İctimai hərəkatlar (məsələn, Ərəb Baharı) geniş rezonans yaratdı
-
Fikirlər, mədəniyyətlər və həyat tərzləri sərhədsiz yayıldı
Risklər və Çağırışlar
İnternetin gücü ilə yanaşı, bir çox problemlər və təhlükələr də meydana çıxdı:
-
Kibertəhlükələr: Haker hücumları, məlumat sızmaları
-
Dezinformasiya: Yalan xəbərlər, manipulyasiya
-
Şəxsi həyatın pozulması: Sosial mediada şəxsi məlumatların ifşası
-
Asılılıq: Gənclər və uşaqlar arasında ekran asılılığı
-
Sosial təcrid: Real ünsiyyətin azalması
Gələcəyə Baxış: Süni İntellekt və Metaverse Dövrü
İnternet indi Web3, blokçeyn, Metaverse, Süni İntellekt kimi anlayışlarla yeni mərhələyə keçir. Gələcəkdə:
-
İnsanlar virtual reallıqda işləyəcək və görüşəcək
-
Robotlar və süni zəka gündəlik işlərdə yardımçı olacaq
-
İnternet daha fərdi və təhlükəsiz hala gətiriləcək
-
Hər şeyin interneti (IoT) ilə evlər, şəhərlər ağıllanacaq
Nəticə
İnternet – sadəcə texnologiya deyil. Bu, bəşəriyyətin bir-biri ilə bağlanması, biliklərin sərhədsiz axını, azad sözün meydanı və zamanla dəyişən güzgüsüdür. Onun doğulması bəşəriyyətin ən böyük uğurlarından biridir. Amma bu güc məsuliyyətlə və ağılla istifadə edilməlidir.
"İnformasiya gücdür. Ancaq onu necə istifadə etdiyin sənin kim olduğunu müəyyən edir."
