S – Sosial baxış: Bədənin içində görünməyən müharibə
İnsan özünü qorumaq üçün yaradılıb. Bədənin içindəki immun sistemi, həyatımız boyunca bizi bakteriyalardan, viruslardan və yad hüceyrələrdən qoruyur. Ancaq bəzən bu sistem öz sahibini düşmən kimi tanıyır – və müharibə başlayır.
Bu müharibənin adı lupus ola bilər.
Lupus – el arasında çox bilinməyən, ancaq daşıyanlar üçün bədənlə ruh arasında səssiz bir savaşdır.
-
Qollar, ayaqlar, oynaqlar ağrıyır...
-
Günəş dərini yandırır...
-
Yorğunluq gündəlik həyatın içini boşaldır...
-
Və ən çətini: bu ağrılar görünmür.
Lupus xəstələri cəmiyyət içində çox zaman “naz edir”, “tənbəldir”, “psixolojidir” kimi damğalanır. Halbuki bu insanlar öz bədənlərindəki hücumlara qarşı hər gün döyüşürlər.
Bu məqalə – onların səsini duymaq, bu görünməyən müharibəni anlamaq və cəmiyyətə çatdırmaq üçündür.
A – Akademik baxış: Lupus nədir və necə yaranır?
Lupus (Sistemik Qırmızı İfrazlı Eritematoz – SLE) – autoimmun xəstəliklərdən biridir. Bu zaman bədənin immun sistemi:
-
sağlam hüceyrələri yad kimi tanıyır,
-
onlara qarşı antikorlar ifraz edir,
-
nəticədə toxumalar, orqanlar və bədən sistemləri zədələnir.
1. Səbəblər
-
Genetik meyillik: Ailədə lupus olanlarda risk artır.
-
Ətraf mühit amilləri: Günəş işığı, viruslar, dərmanlar.
-
Hormonal faktorlar: Xəstəlik daha çox qadınlarda (xüsusilə doğuş yaşında) görülür.
-
Stress və travma: Son illər psixoloji faktorların da təsiri qəbul edilir.
2. Əlamətlər
-
Xroniki yorğunluq
-
Dəri səpkiləri (xüsusilə üzdə “kəpənək forması”nda)
-
Eklemlərdə ağrı və şişkinlik
-
Saç tökülməsi
-
Böyrəklərin, ürəyin və sinir sisteminin təsirlənməsi
-
İmmun sistem göstəricilərində dəyişikliklər
3. Diaqnoz
Lupusun diaqnozu çətindir. Çünki simptomlar fərqli xəstəliklərlə üst-üstə düşə bilər. Diaqnoz üçün aşağıdakılar vacibdir:
-
ANA (antinüklear antikor) testi
-
ESR, CRP kimi iltihab göstəriciləri
-
Böyrək funksiyası testləri
-
Klinik müşahidələr və xəstənin şikayətləri
4. Müalicə
Lupusun tam sağalması mümkün deyil, amma:
-
İltihabı azaldan dərmanlarla (kortikosteroidlər, immunosupressivlər)
-
Yaşam tərzi dəyişiklikləri ilə
-
Stressin idarə olunması,
-
Daimi izləmə ilə xəstəlik nəzarətdə saxlanıla bilər.
İ – İctimai baxış: Görünməz xəstəliyin görünən yükü
Lupus xəstələri üçün çətinlik təkcə fiziki simptomlarla bitmir. Onların sosial həyatı da bu xəstəlik qədər təsirlənir.
1. İş və ailə həyatı
-
Lupus xəstələri tez-tez işdən məzuniyyət almalı, bəzən tamamilə işdən ayrılmalı olurlar.
-
Bu isə iqtisadi sıxıntılar, özgüvən itkisi və sosial təcrid yaradır.
2. Qohum və dostların anlamaması
-
“Axşamdan-axşama ağrıyır”,
-
“Hər gün bir bəhanə” – deyən insanlar çox olur.
-
Bu isə xəstəni daxili olaraq daha da sıxır, utandırır, yalnızlaşdırır.
3. Psixoloji təsirlər
-
Lupus xəstələrinin 60%-də depressiya və ya anksiyete pozuntusu müşahidə olunur.
-
Dəri və saçla bağlı problemlər özünü bəyənməməyə, sosial fobiyaya səbəb olur.
4. Qadınlar üçün əlavə çətinliklər
-
Lupus çox zaman gənc qadınlarda rast gəlinir.
-
Bu isə həm ana olma arzularını, həm də əlaqələrdəki sabitliyi risk altına salır.
T – Tədqiqat baxışı: Elm nə deyir?
Son illərdə aparılan araşdırmalar lupus haqqında daha çox bilinən elmi reallıqları ortaya qoyub:
1. Psixosomatik amillər
-
Harvard və Stanford universitetlərinin birgə tədqiqatları lupusun psixoloji gərginliklərdən sonra aktivləşdiyini sübut edib.
-
Uşaqlıqda travma keçirmiş qadınlarda lupus 3 dəfə çox rast gəlinir.
2. Hormonal tənzimləmə
-
Lupus qadınlarda daha sıx görüldüyü üçün östrogen və hormon balansı araşdırılmışdır.
-
Östrogenin immun cavablarını gücləndirməsi, autoimmun reaksiyaları da artırır.
3. Ətraf mühitin təsiri
-
Günəş işığına həssaslıq artıb. UV şüaları lupus epizodlarını aktivləşdirir.
-
Kimyəvi maddələr və viruslar (məsələn, EBV virusu) da risk faktorudur.
4. Genom araşdırmaları
-
30-dan çox genin lupusla əlaqəsi müəyyən edilib.
-
Lakin bu genlər tək başına səbəb deyil – ətraf mühit və psixoloji amillərlə birlikdə xəstəlik ortaya çıxır.
Nəticə: İmmunitetin hücumu – bədən yox, həyatın çağırışıdır
Lupus – təkcə bir xəstəlik deyil. İmmunitetin insanın öz bədənini tanımadığı bir metaforadır.
Bəlkə də bu bədənin “Məni niyə bu qədər yüklədin?” deməsinin yoludur.
Bəlkə də bu emosiyaların, stressin və sükutun bədənə yazılmış formasıdır.
Unutma:
-
Lupus bəzən səssiz gəlir,
-
bəzən səssiz qalmaqla başlayır,
-
bəzən isə “səssiz qalmaqla” müalicə olunmur.
İnsan bədəni – onun evi, immuniteti isə mühafizəçisidir. Bu mühafizəçi niyə evini dağıdır? – bu sualın cavabı yalnız tibbdə yox, həm də ruhda, psixologiyada və sosial münasibətlərdə gizlidir.